ড০ বিভৱ কুমাৰ তালুকদাৰ
বৰ্তমান নেপাল আৰু ভাৰতত দেখিবলৈ পোৱা এশিঙীয়া গঁড়টো আজিলৈকে এই গ্ৰহত জীয়াই থকা প্ৰাগ ঐতিহাসিক প্ৰাণীসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম। অসমৰ বাবে গঁড় হৈছে সেই সংৰক্ষণ আন্দোলনৰ প্ৰতিমূৰ্তি, যিয়ে ২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিৰে পৰা সামগ্ৰিকভাৱে বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণক এক প্ৰগতিশীল দিশলৈ লৈ গৈছে।
ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ বানপানীৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰই অসমৰ ঘাঁহনিত এশিঙীয়া গঁড় (Rhinoceros unicornis)ক জীয়াই থকাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰিছিল। অসমীয়া মানুহৰ বাবে গঁড় হৈছে অসমৰ সংৰক্ষণ আন্দোলনৰ প্ৰতিমূৰ্তি আৰু উপলব্ধ সাহিত্য অনুযায়ী অসমৰ কাজিৰঙা অঞ্চলত হয়তো প্ৰায় এক ডজন গঁড় আছে বুলি ধাৰণা কৰা হয়।
১৯ শতিকাৰ আৰম্ভণিৰ পৰা অসমত লাভ কৰা সংৰক্ষণৰ সফলতাক প্ৰতিফলিত কৰিছে গঁড়টোৱে। চোৰাং চিকাৰ আৰু ঘাঁহনিৰ বাসস্থান ধ্বংসৰ পৰা অহা ভাবুকিৰ বাবে ২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিৰ পৰাই এই গঁড়টো সংৰক্ষণ নিৰ্ভৰশীল প্ৰজাতি হিচাপে পৰিগণিত হৈছে।
২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে গঁড় সংৰক্ষণৰ বাবে অসমৰ প্ৰধান গঁড়ৰ বাসস্থানসমূহক সংৰক্ষিত অঞ্চল হিচাপে ঘোষণা কৰা হৈছিল। ১৯০৫ চনত কাজিৰঙা, মানস আৰু লাওখোৱাক গেম ৰিজাৰ্ভ হিচাপে ঘোষণা কৰি কাজিৰঙাত পোৱা প্ৰায় এক ডজন গঁড় সংৰক্ষণৰ প্ৰথম আন্তৰিক প্ৰচেষ্টা আৰম্ভ কৰা হৈছিল। শেষত ১৯০৮ চনত তিনিটা ক্ষেত্ৰক গেম ৰিজাৰ্ভ হিচাপে ঘোষণা কৰাৰ আনুষ্ঠানিক ঘোষণা কৰা হৈছিল।
১৯৬৮ চনত অসম চৰকাৰে কাজিৰঙা বন্যপ্ৰাণী অভয়াৰণ্যক ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানলৈ ৰূপান্তৰিত কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা উপলব্ধি কৰি ১৯৬৯ চনৰ পৰা বলবৎ হোৱা অসম ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান আইন ১৯৬৮ চনত কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবে আন্তৰিক প্ৰচেষ্টা চলাইছিল। ১৯৭৪ চনৰ জানুৱাৰী মাহত অসম ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান আইন, ১৯৬৮ অনুসৰি কাজিৰঙাক প্ৰায় ৪৩০ বৰ্গ কিলোমিটাৰ এলেকাত বিস্তৃত প্ৰথম ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান হিচাপে ঘোষণা কৰা হয়।
ব্যাপক সংৰক্ষণ ব্যৱস্থাৰ বাবে বৰ্তমান (২০২২ চনত) অসমত প্ৰায় ২৮৮৫ টা গঁড় আছে। অসমত ২০২২ চনত সম্পন্ন হোৱা গঁড়ৰ পৰিসংখ্যা অনুসৰি কাজিৰঙাত ২৬১৩ টা, ওৰাং ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত ১২৫ টা, পবিতৰা বন্যপ্ৰাণী অভয়াৰণ্যত ১০৭ টা আৰু মানস ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত কমেও ৪০ টা গঁড় আছে।
আৰণ্যকৰ উদ্যোগত পবিতৰা অভয়াৰণ্যত বন্যপ্ৰাণী অপৰাধ প্ৰতিৰোধ বিষয়ক সভাৰ এক দৃশ্য
ফ্ৰণ্টলাইন বন্যপ্ৰাণী কৰ্মীকে ধৰি বন বিষয়াসকলৰ নিষ্ঠাবান কামৰ বাবে গড় সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত এই সফলতা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। স্থানীয় জনগোষ্ঠী, জিলা প্ৰশাসন, অসম আৰক্ষী আৰু বিভিন্ন স্বেচ্ছাসেৱী সংগঠনসমূহেও গড় সংৰক্ষণৰ বাবে যথেষ্ট পৰিশ্ৰম কৰিছে। অসমৰ গৌৰৱ হিচাপে পৰিগণিত গঁড়ৰ সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত সংবাদ মাধ্যমেও সজাগতা সৃষ্টিৰে সহায় কৰিছিল।
বিগত কেইবছৰমানৰ পৰা অসমত গঁড়ৰ চোৰাং চিকাৰৰ ঘটনা ক্ৰমাত হ্ৰাস পোৱা দেখিবলৈ পোৱা গৈছে। যোৱা বছৰ অসমত চোৰাং চিকাৰৰ ফলত মাত্ৰ এটা গঁড়ে প্ৰাণ হেৰুওৱাৰ বিপৰীতে ২০২০ত অসমত দুটা গঁড় চোৰাং চিকাৰীৰ হাতত নিহত হোৱাৰ খবৰ আহিছিল। চোৰাং চিকাৰীৰ হাতত গড়ৰ মৃত্যুৰ বাতৰি প্ৰায়ে সংবাদ মাধ্যমত শিৰোনাম দখল কৰে যদিও গঁড়ৰ বাবে চোৰাং চিকাৰ একমাত্ৰ ভাবুকি নহয়। আন আন প্ৰধান ভাবুকিসমূহ হ’ল অসমৰ বৰ্তমানৰ গঁড়ৰ ৰেঞ্জত উন্নত মানৰ ঘাঁহনি আৰু জলাশয়ৰ বাসস্থানৰ অৱক্ষয়।
অসমৰ মূল ঘাঁহনিৰ বাসস্থানসমূহত বিদেশী উদ্ভিদ প্ৰজাতিসমূহে আমাৰ গঁড়ৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধি পোৱাৰ লগে লগে গঁড়ৰ ভৱিষ্যতৰ প্ৰতি এক নিৰৱ, কিন্তু ডাঙৰ ভাবুকি হৈ আহিছে। ঘাঁহনি আৰু জলাশয়ৰ বাসস্থানসমূহ বৈজ্ঞানিকভাৱে পৰিচালনা কৰিব লাগিব, যাতে গঁড়বোৰে নিজৰ পুষ্টিকৰ খাদ্য আৰু জৈৱিক প্ৰয়োজনীয়তাৰ অংশ হিচাপে লৰচৰ কৰা স্থানসমূহ লাভ কৰে।
চোৰাং চিকাৰীয়ে হত্যা কৰি খৰ্গ কাটি নিয়া এটা গড়ৰ কৰুণ অৱস্থা
আমি এইটোও বুজিব লাগিব যে অসমৰ গঁড় জনসংখ্যাৰ ৮০%তকৈ অধিক সংখ্যক কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ বানপানীৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰত অৱস্থিত যিয়ে ঘাঁহনি, জলাশয় আৰু বিৰল স্বকীয় নদীৰ পাৰৰ বনাঞ্চলৰ সৃষ্টি কৰিছে। ই প্ৰাকৃতিক ক্ষেত্ৰত সহায় কৰিছে অৰণ্য গঠন। শ শ বছৰ ধৰি এনে বানপানীৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰত বাস কৰা বন্যপ্ৰাণীয়ে ভূ-প্ৰকৃতিৰ মাজত বাস কৰিবলৈ শিকিছে আৰু বানপানীৰ দৰে প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগৰ লগত খাপ খাই পৰিছে।
বছৰি হোৱা বানপানীৰ ফলত প্ৰায়ে কিছুমান প্ৰাণীৰ মৃত্যু হয়, যিয়ে নিশ্চিত কৰে যে কেৱল সুস্থ গঁড়হে জীয়াই থাকে, যাতে এই সুস্থ গঁড়ৰ সন্তানে প্ৰত্যাহ্বানমূলক প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশত বাস কৰিব পাৰে। কেতিয়াবা কিছুমান সংবাদ মাধ্যমে এটা দৃশ্যপট দিয়ে যে বানপানীৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰত হোৱা বানপানী গঁড়ৰ বাবে বিপদজনক!
কিন্তু অসমৰ বাৰ্ষিক বানপানী ৭০ বছৰতকৈও অধিক সময় ধৰি চলি আহিছে। ১৯৬৬ চনত কাজিৰঙাত গঁড়ৰ জনসংখ্যা আছিল প্ৰায় ৩৬৬টা আৰু কাজিৰঙাৰ ইতিহাসত কেইবাটাও বানপানীৰ পিছতো গঁড়ৰ সংখ্যা ২৬১৩ লৈ বৃদ্ধি পাইছে। মোৰ মতে বছৰি হোৱা বানপানী কাজিৰঙাৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰক সক্ৰিয় কৰি তুলিবলৈ প্ৰয়োজনীয়, যিহেতু উদ্যানখনে ইয়াত বাস কৰা বন্যপ্ৰাণীবোৰক আশ্ৰয় দিব পাৰে। গতিকে, বছৰটোত মাত্ৰ কেইদিনমানৰ বাবে অহা বানপানীৰ গঁড়বোৰক ৰক্ষা কৰিবলৈ কাজিৰঙাৰ ভিতৰত অধিক কৃত্ৰিম হাইলেণ্ডৰ প্ৰয়োজন হৈছে বুলি মই দাবী নকৰো।
কাজিৰঙাৰ এটা জলাশয়ত কেইটামান এশিঙীয়া গড়ৰ জলকেলি
এজন পৰিৱেশবিদ হিচাপে মই ভাবো যে বানপানীৰ সমতল পৰিৱেশ তন্ত্ৰত অধিক কৃত্ৰিম হাইলেণ্ড সৃষ্টি কৰিলে পৰিৱেশগত উত্তৰাধিকাৰৰ প্ৰক্ৰিয়াটো ত্বৰান্বিত হ’ব। অধিক সহজ ভাষাত এই কথা বুজাব পাৰি কাৰণ ভৱিষ্যতে কাজিৰঙা আৰু গঁড়, জলাশয়ৰ হৰিণ আৰু বনৰীয়া ম’হ আদিৰ বাসস্থান হিচাপে থাকিব নোৱাৰে। যিহেতু দীৰ্ঘকালীনভাৱে বানপানীৰ সমভূমিৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰটো শুকান বাসস্থানলৈ সলনি হ’ব সেয়ে ই গঁড়, হৰিণা, জলম’হ আদিৰ বাবে উপযোগী নহ’ব আৰু পৰ্যটন কাৰ্যকলাপৰ জৰিয়তে প্ৰান্তীয় গাঁৱৰ লোকসকলে যি অৰ্থনৈতিক লাভ লাভ কৰিছে, সেইবোৰো ক্ষতিগ্ৰস্ত হ’ব পাৰে।
অতিৰিক্ত কৃত্ৰিম হাইলেণ্ড সৃষ্টি কৰিলে উদ্যানখনৰ জলবিজ্ঞানত যথেষ্ট সলনি হ’ব। বিশেষকৈ বানপানীৰ সময়ত পানীৰ প্ৰবাহত যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন দেখিবলৈ পোৱা যাব। ইয়াৰ ফলত পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ প্ৰাকৃতিক চাফাই ব্যৱস্থা বাধাগ্ৰস্ত হ’ব। ইয়াৰ ফলত উদ্যানখনৰ জলাশয়ত মেটেকা গজিব আৰু বন্যপ্ৰাণীৰ বাবে পৰিৱেশগত সমস্যাৰ সৃষ্টি হ’ব। জলবিজ্ঞানৰ পৰিৱৰ্তনে উদ্যানখনৰ উদ্ভিদ প্ৰজাতিৰো পৰিৱৰ্তন সাধন কৰিব। দীৰ্ঘকালীনভাৱে বন্যপ্ৰাণীৰ বাবে সোৱাদযুক্ত অপতৃণৰ ঠাইত ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰা উদ্ভিদ প্ৰজাতিৰ সৃষ্টি হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে।
গতিকে, কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানৰ ভিতৰত যিকোনো অতিৰিক্ত কৃত্ৰিম হাইলেণ্ডৰ পৰিকল্পনা কৰোঁতে আমি অতি সাৱধান হ’ব লাগিব। অবৈজ্ঞানিক হাইলেণ্ডে গছ-গছনি/বাসস্থানৰ গঠনৰ অৱস্থা সলনি কৰে, কিয়নো গছ-গছনি মাটিৰ আৰ্দ্ৰতা প্ৰণালী, মাটিৰ পুষ্টিকৰ উপাদান, বীজ বেংক আৰু অন্যান্য অজৈৱিক আৰু জৈৱিক কাৰকৰ এটা কাৰ্য্য। গছ-গছনিৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত বিশেষকৈ খৰালি কালত উদ্যানৰ সীমাৰ বাহিৰত জীৱ-জন্তুবোৰ বিচৰণ কৰিবলৈ বাধ্য হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে।
ইয়াৰ ফলত কেৱল জীৱ-জন্তু, বিশেষকৈ গঁড়ৰ বাবেই নহয়, জনসাধাৰণৰ বাবেও অতিৰিক্ত বিপদ আহিব, যাৰ ফলত উদ্যানখনৰ চাৰিওফালে থকা গাঁওসমূহত মানুহ আৰু পশুৰ মাজত সংঘাতৰ সৃষ্টি হ’ব। ইয়াৰ উপৰিও অধিক হাইলেণ্ডে ঘাঁহনি অঞ্চলৰ বাবে মুকলি ঠাই সৃষ্টি কৰিব, যাৰ ফলত এনে অঞ্চলবোৰ অপতৃণৰ আক্ৰমণৰ সন্মুখীন হ’ব। এনে হাইলেণ্ডবোৰে আক্ৰমণাত্মক উদ্ভিদ প্ৰজাতিৰ হটস্পট হিচাপে কাম কৰিব পাৰে। কাৰণ হাইলেণ্ডবোৰ বানপানীৰ প্ৰভাৱৰ পৰা ৰক্ষা পৰে। এইদৰে, শেষৰ অংশত এইবোৰে আক্ৰমণাত্মক উদ্ভিদ প্ৰজাতিৰ বীজ বেংক আৰু বিক্ষিপ্তকৰণ কেন্দ্ৰ হিচাপে কাম কৰে।
কাজিৰঙা অভয়াৰণ্যত এটা পথৰ উপৰেৰে পাৰ হৈছে এটা গড়
প্ৰাকৃতিক বানপানী হৈছে শেহতীয়া ইতিহাসৰ একমাত্ৰ বাহ্যিক কাৰক যাৰ এই বিশাল শক্তি আছে, যিটো বিভিন্ন উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ জনসংখ্যা নিয়ন্ত্ৰণ কৰি এই পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ বিভিন্ন উপাদান নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ প্ৰয়োজনীয়। কাজিৰঙাত অধিক হাইলেণ্ডৰ অৰ্থ হ’ল আমি অযোগ্য বন্যপ্ৰাণীক প্ৰাকৃতিক বানপানীত জীয়াই থাকিবলৈ সুবিধা কৰি দিয়া। এইদৰে আমি ‘ছাৰভাইভেল অৱ দ্য ফিটেষ্ট’ নামেৰে জনাজাত প্ৰাকৃতিক নিৰ্বাচন প্ৰক্ৰিয়াটোক বিঘ্নিত কৰিছো।
ভাৰতবৰ্ষৰ অসমত দুটা দশকৰো অধিক সময় ধৰি গঁড় সংৰক্ষণৰ কাম-কাজৰ সৈতে জড়িত হৈ থকাৰ বাবে মোৰ বাবে গঁড় অসমৰ প্ৰতীক। ই অসম আৰু ইয়াৰ জনসাধাৰণৰ সংৰক্ষণৰ দায়বদ্ধতাক প্ৰতিফলিত কৰে আৰু আমাৰ ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবে ইয়াক সংৰক্ষণ কৰা উচিত।
যদিও চোৰাং চিকাৰীক গঁড়ৰ ভৱিষ্যতৰ প্ৰতি এক ডাঙৰ ভাবুকি হিচাপে গণ্য কৰা হয়, তথাপিও গঁড়ৰ প্ৰজনন কৰা অঞ্চলৰ ঘাঁহনি আৰু জলাশয়ৰ পৰিৱৰ্তন, আক্ৰমণাত্মক উদ্ভিদ প্ৰজাতিৰ উত্থান, গঁড়ৰ প্ৰজনন অঞ্চলত প্ৰধান ঘাঁহ আৰু এনথ্ৰাক্সৰ দৰে ৰোগে অসমৰ গঁড়ৰ প্ৰতি ভয়াৱহ ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিব পাৰে।
গতিকে, আমি সময়ে সময়ে গঁড়ে সন্মুখীন হোৱা ভাবুকিৰ মূল্যায়নৰ বাবে চকু-কাণ মুকলি কৰি ৰাখিব লাগিব আৰু অসমৰ গৌৰৱ এশিঙীয়া গঁড়ৰ ভৱিষ্যত সুৰক্ষিত কৰাৰ স্বাৰ্থত তেওঁলোকৰ জীৱনলৈ অহা ভাবুকিবোৰ দূৰ কৰিবলৈ সমসাময়িক পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিব লাগিব। মই নিশ্চিত যে আগন্তুক বছৰবোৰত আমি আমাৰ গঁড়ক অসমীয়া জনসাধাৰণ আৰু সংস্কৃতিৰ বাবে এক জীৱন্ত কিংবদন্তি হিচাপে প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ এই বিৰল প্ৰজাতিটোক ৰক্ষা কৰিব পাৰিম আৰু ই অসমৰ প্ৰাকৃতিক আৰু সাংস্কৃতিক ঐতিহ্য হৈ থাকিব।
(আজি বিশ্ব গড় দিৱস উপলক্ষে লেখাটো পুনৰ প্ৰকাশ কৰা হ'ল। লেখক আৰণ্যকৰ সাধাৰণ সম্পাদক আৰু মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া। লগতে ইণ্টাৰনেচনেল ৰাইন’ ফাউণ্ডেচন ফৰ এছিয়ান ৰাইন’ছৰ ছিনিয়ৰ এডভাইছ’ৰ)
