অনিকা মহেশ্বৰী/ নতুন দিল্লী
'আল্লাহ তেৰো নাম, ঈশ্বৰ তেৰো নাম' কেৱল মাথো এটা গীত নহয়, ই একতাৰ প্ৰতীক। এই গীতটোৰ আখৰাৰ সময়ত যেতিয়া লতা মংগেশকাৰে তেওঁৰ লগত থকা তবলা মাষ্টৰৰ পুত্ৰৰ গালত হাত থৈ কৈছিল যে তেঁৱো এদিন ডাঙৰ শিল্পী হ’ব, তেতিয়া উস্তাদ আনোৱাৰ হুছেইনে অনুভৱ কৰা নাছিল যে সচাকৈয়ে তেওঁৰ পুত্ৰ আছঘৰ এদিন প্ৰখ্যাত ভায়োলিনবাদক উস্তাদ আছঘৰ হুছেইন হ'ব।
ভায়োলিন মাষ্টাৰ উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে আৱাজ-দ্য ভইচ'ক কয় যে ভায়োলিন একমাত্ৰ বাদ্যযন্ত্ৰ, যিটো পৃথিৱীৰ প্ৰতিটো চুকত বেলেগ বেলেগ ধৰণে বজোৱা হয়। উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে তেওঁৰ ১০০ বছৰ পুৰণি ভায়োলিনখনত শাস্ত্ৰীয় সংগীত, জাজ, লোকসংগীত আদি বজাইছে। যোৱা চাৰিটা দশক ধৰি তেওঁ ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত ভায়োলিন বজাই আহিছে।
উস্তাদ আছঘৰ হুছেইন এজন ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় ভায়োলিনবাদক আৰু দিল্লী ঘৰাণৰ অন্তৰ্গত। উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ মাষ্টাৰসকলৰ সৈতে ভায়লিনো বজাইছে, য’ত মেহদী হাছান, জগজিৎ সিং, হৰিহৰণৰ দৰে কিংবদন্তী আছে।
আকাশবাণী সংগীত সন্মিলন সমাৰোহ ভায়োলিন পৰিবেশন কৰাৰ এক মূহুৰ্ত
ভায়োলিন কিয় বাছি লৈছিল?
আছঘৰ হুছেইনে কয়, “দেউতাৰ সৈতে তালৈ যোৱাৰ সময়ত প্ৰথমবাৰৰ বাবে অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ’ত ভায়োলিন দেখিছিলো।” তাৰ পিছত ৬ বছৰ বয়সত তেওঁ সিদ্ধান্ত লয় যে তেওঁ কেৱল ভায়োলিন বজাব। উস্তাদ আনোৱাৰ হুছেইনৰ পৰাই তেওঁ গম পালে যে ভায়োলিন পৃথিৱীৰ অন্যতম জনপ্ৰিয় বাদ্যযন্ত্ৰ আৰু ইয়াক শিকিব পৰাটো শিশুৰ খেল নহয়। ১০ বছৰ বয়সৰ পৰাই আছঘৰ হুছেইনে ভায়োলিন শিকিবলৈ আৰম্ভ কৰে। উস্তাদ গৌহৰ আলী খান, উস্তাদ জাহুৰ আহমেদ খান, ভায়োলিনৰ খলিফা নামেৰে বিখ্যাত উস্তাদ ইকবাল আহমেদ খান, এই আটাইকেইজনেই আছিল আছঘৰ হুছেইনৰ গুৰু।
প্ৰথম ভায়োলিন পৰিবেশনঃ
ভায়োলিন বজোৱাত নিপুণতা অৰ্জন কৰাৰ পিছত উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ’ত প্ৰথম ভায়োলিন পৰিৱেশন কৰি সকলোকে মোহিত কৰে। তেতিয়াৰ পৰাই তেওঁ ভায়লিনৰ বাবে বাতৰিৰ শিৰোনামত থাকি গ’ল। ইয়াৰ ভিতৰত ভাৰতৰ হিন্দুস্তান টাইমছ, ট্ৰিবিউন, ডুবাইৰ খালিজ টাইমছ, পাকিস্তানৰ দ্য ডন, ইংলেণ্ডৰ ছানডে গাৰ্ডিয়ান আদিৰ দৰে দেশৰ লগতে বিদেশৰ বিখ্যাত বাতৰি কাকতসমূহো আছে। ইয়াৰ লগতে ফৰাচী আৰু জাৰ্মান বাতৰি কাকততো তেওঁক লৈ বহুল চৰ্চা হৈছিল।
ভায়োলিনৰ যাদুকৰ আছঘৰ হুছেইনে ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ চহকী ঐতিহ্য আৰু পাশ্চাত্য সংগীতৰ আধুনিক আৰু অত্যাধুনিক পদ্ধতিৰ এক বিৰল সংমিশ্ৰণ তেওঁৰ শিল্পৰ মাজলৈ লৈ আহিছে। তেওঁ গায়ন-বায়ন আৰু তান্ত্ৰিক শৈলীৰ নিজস্ব মিশ্ৰণ গঢ়ি তুলিছে। অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ’ আৰু দূৰদৰ্শনৰ ‘এ’ গ্ৰেড শিল্পী হিচাপে সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষৰ লগতে ব্ৰিটেইন, আমেৰিকা, কানাডা, জাৰ্মানী, ফ্ৰান্স, হলেণ্ড আৰু মধ্যপ্ৰাচ্যৰ সন্মানীয় সংগীত উৎসৱত অংশগ্ৰহণ কৰি আহিছে।
ভায়োলিনবাদক উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে তাৰানা সন্মান গ্ৰহন কৰাৰ এক দৃশ্য
প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীক ভায়োলিন উপহাৰ দিয়াৰ অভিজ্ঞতাঃ
উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে ওমানৰ চুলতান হাইতাম বিন তাৰিক ভাৰত ভ্ৰমণৰ সময়ত প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীৰ পৰা নিমন্ত্ৰণ লাভ কৰিছিল আৰু তেওঁ হায়দৰাবাদ হাউচত দুয়োজন গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যক্তিৰ সন্মুখত ভায়োলিন বজাই সকলোকে মন্ত্ৰমুগ্ধ কৰি তুলিছিল। প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনৰ ভায়োলিন ইমানেই ভাল পাইছিল যে তেওঁ হুছেইনক দুপৰীয়াৰ আহাৰ গ্ৰহণ কৰিবলৈ নিমন্ত্ৰণ জনাইছিল আৰু লগতে তেওঁৰ ভায়োলিনক সম্পূৰ্ণ হৃদয়েৰে প্ৰশংসা কৰিছিল আৰু তেওঁক লগ পাইছিল।
দ্বিতীয়বাৰৰ বাবে উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীক বিশেষ অফাৰ দিয়াৰ সুযোগ পালে। যেতিয়া ৰাছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি ভ্লাদিমিৰ পুটিনে প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীক সাক্ষাৎ কৰিবলৈ ভাৰতলৈ আহিছিল, তেতিয়া প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনৰ সন্মুখত ‘বৈষ্ণৱ জন’ ভজন শুনিবলৈ ইচ্ছা প্ৰকাশ কৰে। ইয়াৰ পিছত উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে তেওঁৰ ভায়োলিনত ‘বৈষ্ণৱ জন’ বিখ্যাত ভজনৰ সুৰ বজাইছিল।
তেওঁ কয়, ‘প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীক ভায়োলিন উপহাৰ দিয়াটো মোৰ বাবে গৌৰৱৰ বিষয় আছিল। মোদী মহোদয়ৰ অনুৰোধ পূৰণ কৰি সুখ অনুভৱ কৰিলোঁ। মোদী মহোদয় আৰু মোৰ মাজত ব্যৱধান খুব কম আছিল। তেওঁ মোৰ একেবাৰে কাষতে আছিল আৰু এনে পৰিস্থিতিত তেওঁ মোৰ ভায়োলিনবাদন মগ্ন হৈ শুনি আছিল। সেই সময়ত সকলোৱে মোৰ শিল্পক সন্মান আৰু প্ৰশংসা কৰিছিল, মোৰ বাবে সেয়া আছিল এক অতুলনীয় অভিজ্ঞতা।”
ভায়োলিনবাদক উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে ভায়োলিন বজোৱা কিছু মূহুৰ্ত
উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনৰ মতে সংগীতৰ সংজ্ঞাঃ
হুছেইনে কয়, “সংগীত হৈছে আত্মাৰ খাদ্য। সংগীত হৈছে সকলো বৈষম্যৰ সেতুবন্ধন। মই ছ’চিয়েল মিডিয়াত বহুত সক্ৰিয় হৈ থাকোঁ আৰু তাতেই মোৰ ভিডিঅ’বোৰ অহৰহ পোষ্ট কৰো, এদিন মই লক্ষ্য কৰিলোঁ যে এগৰাকী মহিলাই মোৰ সকলো ভিডিঅ’ত অনবৰতে দীঘলীয়া মন্তব্য দি থাকে। মই যেতিয়া তেওঁৰ লগত যোগাযোগ কৰিলোঁ, তেতিয়া গম পালোঁ যে তেওঁ যোৱা তিনিবছৰ ধৰি বেড ৰেষ্টত আছে আৰু মোৰ ভায়োলিন ভিডিঅ’ৰ সহায়ত তেওঁ এতিয়া বিচনাৰ পৰা উঠি খোজ কাঢ়িবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। মহিলাগৰাকীয়ে মোক ফোনত ক’লে যে তেওঁ আশা পাঠক, প্ৰয়াত পণ্ডিত ছিয়াৰম তিৱাৰীৰ কন্যা। মোৰ ভায়োলিনে তেওঁক সুস্থ কৰি তুলিলে, গতিকে মোৰ মতে সংগীতে হিলাৰ হিচাপে কাম কৰে।”
ভায়োলিন মাষ্টাৰ উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে কয়, “সংগীতৰ কোনো ভাষা নাই। ইয়াৰ এক সাৰ্বজনীন আবেদন আছে। ই ধৰ্মৰ ভিত্তিত বৈষম্য নকৰে। ই যেন এখন মুক্ত বৈ যোৱা নদী, যিয়ে সকলোকে সমান পানী যোগান ধৰে। জাতি, ধৰ্ম নিৰ্বিশেষে সংগীতৰ সকলোৰে বাবে সমান আবেদন আছে।"
ধ্ৰুপদী বাদ্যযন্ত্ৰৰ প্ৰতি আধুনিক বাদ্যযন্ত্ৰৰ কোনো ভাবুকি নাইঃ
ছেহেনাই, ভায়োলিন, সাৰংগী, ফিডল, টম টম, ঢোলক, হাৰমনিয়াম আদি বাদ্যযন্ত্ৰ শাস্ত্ৰীয় শ্ৰেণীত পৰে। আজিৰ যুগত ইলেক্ট্ৰনিক পিয়ানো আৰু কীব'ৰ্ডৰ আগমন ঘটিছে। ভাৰতত কীব'ৰ্ডক ‘কেচিঅ’ বুলিও কোৱা হয়। সংগীতৰ জগতখনত নতুনকৈ খোজ দি থকা প্ৰায়বোৰ গায়ক আৰু বাদ্যযন্ত্ৰীয়ে কীব'ৰ্ডৰ সহায় লৈছে। কাৰণ ইয়াত শাস্ত্ৰীয় শ্ৰেণীৰ প্ৰতিটো বাদ্যযন্ত্ৰৰ বাবে এটা বুটাম আছে।
ৰাছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি ভ্লাডিমিৰ পুটিন, ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ সৈতে ভায়োলিনবাদক উস্তাদ আছঘৰ হুছেইন
ইয়াত বুজিবলগীয়া কথাটো হ’ল যে সংগীত দুবিধ, এটা ধ্ৰুপদী আৰু আনবিধ পোহৰ সংগীত। গতিকে আজিকালি মানুহে যি পোহৰ সংগীত কৰি আছে, তাত ইলেক্ট্ৰনিক পিয়ানো আৰু কীব'ৰ্ড ফলপ্ৰসূ বুলি প্ৰমাণিত হ’ব পাৰে যদিও শাস্ত্ৰীয় সংগীতত একেটা কীব'ৰ্ডৰ বুটাম টিপি হাৰমনিয়াম বজায়, তেন্তে ইয়াৰ সোৱাদ ভাল নহ'ব, সংগীতটো নিস্তেজ যেন অনুভৱ হ'ব আৰু ইয়াত কিবা এটা হেৰাই যাব। সেইবাবেই এতিয়ালৈকে ধ্ৰুপদী বাদ্যযন্ত্ৰৰ তুলনাত একোৱেই বজাৰলৈ অহা নাই। আধুনিক বাদ্যযন্ত্ৰৰ পৰা ধ্ৰুপদী বাদ্যযন্ত্ৰৰ কোনো বিপদ নাই।
ধ্ৰুপদী বাদ্যযন্ত্ৰক যিকোনো আধুনিক বাদ্যযন্ত্ৰৰ লগত তুলনা কৰাটো অসাৰ। কিন্তু এইটো সঁচা যে ধ্ৰুপদী বাদ্যযন্ত্ৰ আৰু আধুনিক বাদ্যযন্ত্ৰ দুয়োটাকে ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰাটো কঠিন। ভায়োলিন মাষ্টৰ উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে কয়, “সংগীত সমাজত ধ্ৰুপদী বাদ্য আৰু শাস্ত্ৰীয় বাদ্য শিল্পীয়ে এতিয়াও গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে আৰু আন কাৰোবাৰ লগত তুলনা কৰাটো অসাৰ।”
বিভিন্ন ভায়োলিন শৈলীৰ ওপৰত বক্তৃতাঃ
উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনেও বহু বিশ্ববিদ্যালয়ত বিশেষ অধিবেশনত বিভিন্ন ভায়লিন শৈলীৰ ওপৰত বক্তৃতা প্ৰদান কৰে। তেওঁৰ মতে সংগীত শুনা মানুহে ইয়াৰ ব্যাকৰণৰ মাজলৈ গৈ কেৱল উপভোগ কৰা উচিত নহয়। কাৰণ দৰ্শকে সংগীতৰ ব্যাকৰণৰ মাজলৈ গ’লে উপভোগ কৰিব নোৱাৰিব। যুৱক-যুৱতীসকলক ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ চহকী পৰম্পৰাৰ বিষয়ে কোৱা উচিত, যাতে তেওঁলোকৰ ইয়াৰ প্ৰতি প্ৰৱণতাও বৃদ্ধি পায়।
প্ৰকৃতিৰ মনোমহা সৌন্দৰ্যৰ মাজত ভায়োলিনবাদক উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে ভায়োলিন বজোৱা এক দৃশ্য
ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ উজ্জ্বল ভৱিষ্যতঃ
ভায়োলিন মাষ্টাৰ উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে 'আৱাজ দ্য ভইচ'ৰ আগত কয় যে শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ ইতিহাস যিমানেই চহকী নহওক কিয়, ইয়াৰ ভৱিষ্যত সমানেই উজ্জ্বল। এতিয়া যুৱক-যুৱতীসকলে ইয়াত যোগদান কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। বহু যুৱক আগবাঢ়ি আহিছে যাৰ পৰা বহুত আশা কৰা হৈছে। শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ প্ৰচাৰৰ বাবে চৰকাৰে বহু অনুষ্ঠানৰ আয়োজন কৰিছে। এতিয়া বহু সংগঠনো আগবাঢ়ি আহিছে। এইটো এটা বৰ ভাল কথা। কিন্তু বহু কাম বাকী আছে।
জীৱনৰ শেষ উশাহলৈকে ভায়োলিন বজাবঃ
ভায়োলিন মাষ্টৰ উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে কয় যে বেলা অৰ্থাৎ ভায়লিনৰ আদিম নিৰ্মাতাসকলৰ ভিতৰত ইটালী বিখ্যাত, কিন্তু এতিয়া ভাৰতত ইয়াৰ নিৰ্মাণ আৰম্ভ হৈছে। এই ক্ষেত্ৰত কলকাতা চহৰখন প্ৰধান। ভায়োলিন মাষ্টৰ উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনক দিল্লী দৰবাৰ, যছন-ই-ৰেখতাৰ দৰে বিখ্যাত অনুষ্ঠানলৈ বিশেষভাৱে আমন্ত্ৰণ জনোৱা হয়। তেওঁৰ জনপ্ৰিয় ভায়োলিন শৈলীৰ বাবে ভাৰত আৰু বিদেশত বহু বঁটাৰে সন্মানিত হৈছে। উস্তাদ আছঘৰ হুছেইনে এই খ্যাতিৰ বাবে ভগৱানক ধন্যবাদ জনাই কয় যে মোৰ শিক্ষা এতিয়াও চলি আছে আৰু শেষ নিশ্বাস নোলোৱা পৰ্যন্ত চলি থাকিব।
