ড০ ৰিজৱান ৰহমান
দিল্লী ভাৰতৰ ৰাজধানী আৰু ৰাজনৈতিক কেন্দ্ৰস্থান। ই কেৱল ঐতিহাসিক কীৰ্তিচিহ্ন আৰু প্ৰাণৱন্ত বজাৰেৰে ভৰা চহৰ নহয়, দিল্লী প্ৰকৃতিপ্ৰেমীৰ বাবেও স্বৰ্গভূমি। দিল্লীত বহু পক্ষী অভয়াৰণ্য আছে, যিবোৰ পৰ্যটকসকলে ভ্ৰমণৰ সময়ত পৰিদৰ্শন কৰিব পাৰে। সমভূমি, পাহাৰ, মালভূমি, ঘন অৰণ্য, বাগিচা আৰু উদ্যানেৰে ভৰা দিল্লী স্থানীয় আৰু বিদেশী চৰাইৰ আশ্ৰয়স্থল হৈ পৰিছে।
দিল্লী ইয়াৰ ঐতিহাসিক কীৰ্তিচিহ্ন, সন্মানীয় শিক্ষা আৰু গৱেষণা কেন্দ্ৰ, সুস্বাদু খাদ্যৰ লগতে ইয়াৰ অনন্য প্ৰকৃতি, বিশাল উদ্যান আৰু সুন্দৰ বাগিচাৰ বাবে বিখ্যাত, যিয়ে ভাৰতৰ ভিতৰ আৰু বাহিৰৰ পৰা বিভিন্ন ধৰণৰ চৰাইক আকৰ্ষণ কৰে। ইয়াৰ কাৰণ হ’ল ইয়াৰ সীমাৰ ভিতৰত অৱস্থিত সৰু সৰু হ্ৰদ, জলাশয় আৰু অৰণ্য, যাৰ বাবে বছৰৰ কিছুমান বিশেষ মাহত প্ৰকৃতিপ্ৰেমীসকলৰ বাবে ই অন্যতম উত্তম গন্তব্যস্থান হৈ পৰে।
শেহতীয়া বছৰবোৰত দিল্লীত বগা ডিঙিৰ কিংফিচাৰৰ দৰে বিভিন্ন ধৰণৰ চৰাইৰ বাসস্থান হৈ পৰিছে। এই লেখাটোত আমি দিল্লীৰ চৰাই অভয়াৰণ্যৰ তালিকা এখন দাঙি ধৰিম, যিবোৰ প্ৰকৃতিপ্ৰেমীয়ে ভ্ৰমণ কৰিব পাৰে।
প্ৰতিনিধিত্বমূলক ফটো
উল্লেখ্য যে, দিল্লীত পাঁচটা পক্ষী অভয়াৰণ্য আছে। সেইবোৰ হৈছেঃ সঞ্জয় ভান, কমলা নেহৰু ৰিজ পাৰ্ক, ওখলা পক্ষী অভয়াৰণ্য, যমুনা জৈৱ বৈচিত্ৰ্য উদ্যান, আসোলা ভট্টি বন্যপ্ৰাণী অভয়াৰণ্য।
কুতুব মিনাৰৰ সমীপত অৰুণা আছিফ আলী ৰোডত অৱস্থিত সঞ্জয় ভান। এই সেউজীয়া অঞ্চলটোৱে মহানগৰীৰ পৰিৱেশ ভাৰসাম্য ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। প্ৰায় তিনি বৰ্গ কিলোমিটাৰত বিস্তৃত এই অৰণ্যখন দিল্লীৰ অন্যতম বৃহৎ আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ সেউজ অঞ্চল।
পৰিৱেশবিদসকলেও ইয়াক চহৰখনৰ বাবে অপৰিহাৰ্য "সেউজীয়া হাওঁফাওঁ" বুলি কয়। সঞ্জয় ভান বা সঞ্জয় ফৰেষ্টত চহৰৰ হুলস্থুলৰ পৰা আঁতৰি যাব পাৰি। এই অৰণ্যখন দিল্লীৰ অন্যতম শ্ৰেষ্ঠ পক্ষী অভয়াৰণ্য আৰু চহকী বন্যপ্ৰাণীৰ বাবে প্ৰকৃতিবিদসকলৰ প্ৰিয় স্থান। স্থানীয় আৰু বিদেশী চৰাইৰ উপৰিও এই অৰণ্যত পহু, সাপ আৰু বনৰীয়া গাহৰিৰ লগতে কেইবাবিধো পখিলাও পোৱা যায়।
সঞ্জয় ভান পক্ষী অভয়াৰণ্যৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে ইয়াৰ ঘন গছৰ আৱৰণ আৰু বৈচিত্ৰময় ভূখণ্ড, যাৰ বাবে ই চৰাই প্ৰেমীৰ বাবে এক প্ৰিয় স্থান। বৃহৎসংখ্যক স্থানীয় আৰু পৰিভ্ৰমী চৰাই ইয়ালৈ আহে, য’ত ভাৰতীয় পেৰাকিট, সাধাৰণ হুপ’ আৰু অন্যান্য গীত গোৱা চৰাই আৰু চিকাৰ চৰাই আছে। সঞ্জয় ভানৰ ভিতৰৰ বৈচিত্ৰময় গছ-গছনি আৰু মুকলি স্থানে চৰাই চোৱাৰ বাবে এক আদৰ্শ পৰিৱেশৰ সৃষ্টি কৰে।
চাইকেল আৰোহী আৰু প্ৰকৃতিপ্ৰেমীসকলৰ বাবেও সঞ্জয় ভান জনপ্ৰিয় গন্তব্যস্থান। ইয়াত চাইকেল চলোৱা, জগিং আৰু খোজ কঢ়াৰ বাবে সুন্দৰ পথ আৰু ট্ৰেইল আছে, যাৰ ফলত প্ৰকৃতিৰ মাজত শান্তিপূৰ্ণ পৰিৱেশত মানুহে পুৱাৰ ব্যায়াম আৰু বিনোদনমূলক কাৰ্য্যকলাপ কৰিব পাৰে।
প্ৰতিনিধিত্বমূলক ফটো
কমলা নেহৰু ৰিজ পাৰ্কঃ
দিল্লীৰ উত্তৰ অংশত অৱস্থিত, দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয় চৌহদৰ কাষতে আৰু ৰিজ ৰোডৰ কাষেৰে বিস্তৃত হৈ আছে কমলা নেহৰু ৰিজ পাৰ্ক। ই ৭০ৰো অধিক প্ৰজাতিৰ থলুৱা চৰাইৰ বাসস্থান। শীতকালত ই পৰিভ্ৰমী চৰাইকো আকৰ্ষণ কৰে, যাৰ বাবে ই দিল্লীৰ অন্যতম শ্ৰেষ্ঠ চৰাই অভয়াৰণ্য। কমলা নেহৰু ৰিজ পাৰ্ক চহৰৰ হুলস্থুলৰ পৰা আঁতৰত শান্তিপূৰ্ণ স্থান, যাৰ বাবে ই জিৰণি লোৱাৰ বাবে জনপ্ৰিয় স্থান।
কমলা নেহৰু ৰিজ পাৰ্ককে ধৰি এই অঞ্চলটো দিল্লীৰ বাকী থকা সেউজীয়া অঞ্চলসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম, যিয়ে গৰমৰ বিৰুদ্ধে এক প্ৰাকৃতিক সকাহ হিচাপে কাম কৰে। ই এক ঐতিহাসিক স্থান, কিয়নো ই লাখ লাখ বছৰ পুৰণি প্ৰাচীন আৰাভাল্লী পৰ্বতমালাৰ এটা অংশ। উদ্যানখন মুকলি ঘাঁহনি আৰু বৈচিত্ৰময় স্থানীয় উদ্ভিদ আৰু গছ-গছনিৰে প্ৰচুৰ সেউজীয়া ভূমি।
ইয়াৰ উপৰিও ই ভাৰতীয় পেৰাকিট, ক’লা ডিঙিৰ অৰিঅ’ল আৰু ৰঙা মুখৰ বুলবুলকে ধৰি বিভিন্ন চৰাইক আকৰ্ষণ কৰে। প্ৰকৃতি সংৰক্ষিত বনাঞ্চল হোৱাৰ উপৰিও এই উদ্যানখন প্ৰকৃতি আৰু সংৰক্ষণ সম্পৰ্কীয় শিক্ষামূলক কাৰ্যসূচীকে ধৰি সাংস্কৃতিক আৰু বিনোদনমূলক কাম-কাজৰ বাবেও ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
স্থানীয় অনুষ্ঠান আৰু সামাজিক সমাৱেশৰ আয়োজনৰ বাবেও ই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান। আজি কমলা নেহৰু ৰিজ পাৰ্কে দিল্লীৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত অৰিহণা যোগোৱাৰ লগতে চহৰৰ বাসিন্দাসকলৰ বাবে নগৰীয়া ভূ-প্ৰকৃতিৰ মাজত এক সেউজ আশ্ৰয়স্থল প্ৰদান কৰে।
ওখলা চৰাই অভয়াৰণ্যঃ
প্ৰায় ৯ বৰ্গ কিলোমিটাৰ এলেকাত বিস্তৃত ওখলা চৰাই অভয়াৰণ্য দিল্লীৰ অন্যতম শ্ৰেষ্ঠ চৰাই অভয়াৰণ্য। দিল্লী আৰু উত্তৰ প্ৰদেশৰ সীমান্তত যমুনা নদীৰ পাৰত অৱস্থিত এই অভয়াৰণ্যখন বন্যপ্ৰাণীৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বাসস্থান। এই সংৰক্ষিত বনাঞ্চলখনত ৪০০ৰো অধিক থলুৱা চৰাইৰ লগতে প্ৰায় এক লাখ পৰিভ্ৰমী চৰাই আছে, যাৰ বাবে ই চৰাই চোৱা আৰু প্ৰকৃতিপ্ৰেমীৰ বাবে জনপ্ৰিয় গন্তব্যস্থান।
এই সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ বৈচিত্ৰময় পৰিৱেশত জলাশয়, ঘাঁহনি আৰু জোপোহা অঞ্চল আছে, যিয়ে বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ চৰাইক সমৰ্থন কৰা এক সমৃদ্ধ পৰিৱেশৰ সৃষ্টি কৰে। পৰিভ্ৰমী আৰু স্থানীয় চৰাইৰ বাবে সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ জলাশয়সমূহ অতি প্ৰয়োজনীয়, ইয়াৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় খাদ্য আৰু বিশ্ৰাম স্থানৰ ব্যৱস্থা কৰা হয়।
এই অঞ্চলসমূহে আইবিছ আৰু কিংফিচাৰৰ দৰে চৰাইৰ প্ৰজাতিক আকৰ্ষণ কৰে আৰু ঘাঁহনিবোৰে মাটিত বাহ সজা চৰাই আৰু পোক-পৰুৱাৰ বাবে আদৰ্শ পৰিৱেশৰ সৃষ্টি কৰে। ইয়াৰ ফলত মাৰ্চ বাজাৰ্ড আৰু ইউৰেছিয়ান মেলাৰ্ডৰ দৰে প্ৰজাতিৰ উপকাৰ হয়। বনাঞ্চলসমূহে ক’লা মুকুটযুক্ত নাইট হেৰন আৰু ভাৰতীয় ৰিড ৱাৰ্বলাৰকে ধৰি বিভিন্ন চৰাইৰ বাবেও আশ্ৰয় আৰু প্ৰজনন স্থানৰ ব্যৱস্থা কৰে।
পৰিৱেশ বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে এই সংৰক্ষিত বনাঞ্চলে বৃহৎ সংখ্যক প্ৰকৃতিপ্ৰেমীক আকৰ্ষণ কৰে। যিসকলে ইয়ালৈ চৰাই চোৱাৰ বাবে আহে তেওঁলোকে পৰিৱেশ পৰ্যটন আৰু ফটোগ্ৰাফী উপভোগ কৰে।
যমুনা জৈৱ বৈচিত্ৰ্য উদ্যানঃ
ৱাজিৰাবাদৰ সমীপত যমুনা নদীৰ পাৰত অৱস্থিত যমুনা জৈৱ বৈচিত্ৰ্য উদ্যান দিল্লীৰ অন্যতম শ্ৰেষ্ঠ চৰাই অভয়াৰণ্য। জলাশয়, বনাঞ্চল আৰু ঘাঁহনি আদি পৰিৱেশৰ বৈচিত্ৰ্যৰে উদ্যানখনৰ বৈশিষ্ট্য আছে, যাৰ ফলত বন্যপ্ৰাণী বিশেষকৈ চৰাইৰ বাবে ই এক আদৰ্শ পৰিৱেশ। উদ্যান পৰিচালনাই জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণৰ বাবে যৎপৰোনাস্তি চেষ্টা চলাইছে, যাৰ ফলত ই চৰাইপ্ৰেমী আৰু প্ৰকৃতিপ্ৰেমীসকলৰ বাবে এক মূল্যৱান সম্পদ হিচাপে পৰিগণিত হৈছে। উদ্যানখনত জলাশয়, বনাঞ্চল, ঘাঁহনিকে ধৰি বিভিন্ন পৰিৱেশ তন্ত্ৰ আছে, যিয়ে বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ চৰাইৰ বাবে আদৰ্শ বাসস্থানৰ ব্যৱস্থা কৰিছে।
এই বৈচিত্ৰ্যই থলুৱা প্ৰজাতিৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব দি বহুতো উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীক সমৰ্থন কৰে। উদ্যানখনত থলুৱা আৰু পৰিভ্ৰমী চৰাইকে ধৰি ১৫০টাতকৈও অধিক প্ৰজাতিৰ চৰাই আছে। উল্লেখযোগ্য প্ৰজাতিসমূহৰ ভিতৰত আছে ইণ্ডিয়ান ৰোলাৰ, ব্লেক-ক্ৰাউনড নাইট হেৰন আৰু কমন মূৰহেন আদি।
প্ৰতিনিধিত্বমূলক ফটো
এই সংৰক্ষিত বনাঞ্চল প্ৰকৃতিপ্ৰেমীসকলৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ গন্তব্যস্থান, কিয়নো ই পৰিৱেশ সজাগতা আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত মুখ্য ভূমিকা পালন কৰে। ইয়াৰ উপৰিও পৰিৱেশ সুৰক্ষা আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে সজাগতা সৃষ্টিৰ লক্ষ্যৰে কৰ্মশালা, গাইড ট্যুৰ আৰু শিক্ষামূলক কাৰ্যসূচীৰ আয়োজন কৰে।
আসোলা ভট্টি বন্যপ্ৰাণী অভয়াৰণ্যঃ
আৰাৱল্লী পাহাৰৰ উত্তৰ প্ৰান্তত অৱস্থিত আসোলা ভট্টি বন্যপ্ৰাণী অভয়াৰণ্য চহৰৰ হুলস্থুলৰ পৰা আঁতৰত থকা এক শান্তিপূৰ্ণ স্থান। ই দিল্লীৰ অন্যতম ধুনীয়া পক্ষী অভয়াৰণ্য। এই সংৰক্ষিত বনাঞ্চলখনৰ আয়তন প্ৰায় ৩২.৭১ বৰ্গ কিলোমিটাৰ, আৰু ইয়াৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে বনাঞ্চল, ঘাঁহনি আৰু শিলৰ ভূখণ্ডকে ধৰি পৰিৱেশৰ বৈচিত্ৰ্য, যিয়ে ইয়াৰ পৰিৱেশগত তাৎপৰ্য্যত অৰিহণা যোগায় আৰু বন্যপ্ৰাণীৰ বাবে চহকী প্ৰাকৃতিক বাসস্থান প্ৰদান কৰে।
এই সংৰক্ষিত বনাঞ্চলত পাঁচটা হ্ৰদ থকাৰ বাবে গ্ৰীষ্মকালত হাইকিংৰ বাবে ই এক আদৰ্শ স্থান। আসোলা ভট্টি বন্যপ্ৰাণী অভয়াৰণ্য দিল্লীৰ অন্যতম ধুনীয়া সেউজীয়া অঞ্চল, চহকী জৈৱ বৈচিত্ৰ্য আৰু চৰাইৰ প্ৰচুৰতাৰ বাবে পৰিচিত। ই বন্যপ্ৰাণীৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বাসস্থান আৰু প্ৰকৃতিপ্ৰেমীৰ বাবে গন্তব্যস্থান।
এই সংৰক্ষিত অভয়াৰণ্যত বনাঞ্চল, চৰণীয়া পথাৰ আৰু ঘাঁহনি আদি বিভিন্ন ধৰণৰ প্ৰাকৃতিক দৃশ্য আছে। বনাঞ্চলখন ভাৰতীয় শিয়াল, বনৰীয়া মেকুৰীৰ দৰে প্ৰজাতিৰ লগতে বিভিন্ন ধৰণৰ চৰাইৰ বাসস্থান। এই অঞ্চলসমূহৰ মুকলি ঘাঁহনিয়ে তৃণভোজী প্ৰাণীকো সহায় কৰে আৰু ইণ্ডিয়ান পেৰাকিট আৰু হালধীয়া চকুৰ বেবলাৰৰ দৰে চৰাই দৰ্শনৰ বাবে আদৰ্শ স্থান। ইয়াৰ ৰুক্ষ ভূ-প্ৰকৃতিয়ে বহুতো সৰীসৃপৰ বাবে উপযুক্ত বাসস্থানৰ ব্যৱস্থা কৰে। এই সংৰক্ষিত বনাঞ্চলত ইউৰেছিয়ান ফাল্কন, ইণ্ডিয়ান ইগল উইল আৰু গ্ৰে পাৰ্ট্ৰিজৰ প্ৰজাতিও পোৱা যায়।
এই অভয়াৰণ্যই প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে আৰু দিল্লীৰ মাজমজিয়াত বন্যপ্ৰাণীৰ বাবে এক নিৰাপদ আশ্ৰয়স্থল প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ উপৰিও ভূগৰ্ভস্থ পানী পুনৰ ভৰোৱাত আৰু অঞ্চলটোৰ বায়ু প্ৰদূষণ হ্ৰাস কৰাত ই অৰিহণা যোগায়।
ইয়াক ‘সেউজীয়া হাওঁফাওঁ’ বুলিও জনা যায় যিয়ে দিল্লীৰ প্ৰদূষিত বায়ু পৰিষ্কাৰ কৰাত সহায় কৰে। ইয়াৰ অনন্য পৰিৱেশৰ বাবে ই দৈনিক বৃহৎ সংখ্যক পৰ্যটকক আকৰ্ষিত কৰাৰ বিপৰীতে বন্যপ্ৰাণী প্ৰেমীসকলে বিশেষকৈ শৰৎ, বসন্ত আৰু শীতকালত ইয়ালৈ আহে।
(ড০ ৰিজৱান ৰহমান নতুন দিল্লীৰ জৱাহৰলাল নেহৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আৰব আৰু আফ্ৰিকান অধ্যয়ন কেন্দ্ৰৰ অধ্যাপক তথা প্ৰাক্তন সঞ্চালক)
