অনিকা মহেশ্বৰী / নতুন দিল্লী
বাতুল বেগম কেৱল এগৰাকী প্ৰখ্যাত গায়িকা নহয়—ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় আৰু লোকসংগীতৰো তেওঁ এক জীয়া সম্পদ। বহু সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক সংগ্ৰামৰ সন্মুখীন হোৱাৰ পিছতো তেওঁ প্ৰচণ্ড শক্তি, আবেগ আৰু শিল্পৰ প্ৰতি অটল ভক্তিৰে আগবাঢ়ি গৈছে।
ৰাজস্থানৰ নগৌৰ জিলাৰ কেৰাপ গাঁৱত জন্মগ্ৰহণ কৰা বাতুল বেগম পৰম্পৰাগতভাৱে সংগীতৰ সৈতে গভীৰ সম্পৰ্কৰ বাবে পৰিচিত মিৰাচী সম্প্ৰদায়ৰ পৰা আহিছে। আঠ বছৰ বয়সৰ পৰাই তেওঁৰ সংগীত যাত্ৰা আৰম্ভ হৈছিল যেতিয়া এদিন তেওঁ ভজন গাবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। আধ্যাত্মিক গীতৰ প্ৰতি এই ভক্তিয়ে পিছলৈ তেওঁক “ভজনৰ বেগম” উপাধি প্ৰদান কৰে, যিটো সংগীতৰ জৰিয়তে সমন্বয় আৰু সৰ্বাংগীনতাক প্ৰসাৰিত কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰ প্ৰতীক।
ৰাষ্ট্ৰপতি দ্ৰৌপদী মুৰ্মুৰ পৰা পদ্মশ্ৰী বঁটা গ্ৰহণ কৰাৰ দৃশ্য
যদিও তেওঁ মাত্ৰ পঞ্চম মানলৈকেহে পঢ়া-শুনা কৰিছিল আৰু মাত্ৰ ১৬ বছৰ বয়সতে বিয়া হৈছিল। তথাপি বাতুল কেতিয়াও পৰিস্থিতিৰ দাস হোৱা নাছিল আৰু নিজৰ ইচ্ছা আৰু আগ্ৰহক স্তব্ধ হ'বলৈ দিয়া নাছিল। গোটেই জীৱন সংগীত তেওঁৰ শক্তি আৰু উদ্দেশ্য হৈয়েই থাকিল।
ৰাজস্থানৰ এখন সৰু গাঁৱৰ পৰাই তেওঁ পৰম্পৰাগত ৰাজস্থানী লোকৰূপ মাণ্ড (Mand)ৰ অন্তৰস্পৰ্শী পৰিবেশনেৰে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় খ্যাতি লাভ কৰিছিল। বছৰ বছৰ ধৰি বাতুল বেগমে আমেৰিকা, ফ্ৰান্স, ইটালী, টিউনিছিয়া, জাৰ্মানীকে ধৰি ৫৫খনতকৈও অধিক দেশত মাণ্ড সংগীত পৰিৱেশন কৰে আৰু গোটেই বিশ্বৰ হৃদয় জয় কৰি ৰাজস্থানৰ সংগীতৰ আত্মাক বিশ্বৰ মঞ্চলৈ লৈ গৈছে। তেওঁৰ জীৱনটো দৃঢ়তা আৰু প্ৰেৰণাৰ কাহিনী, যিয়ে প্ৰমাণ কৰে যে প্ৰকৃত প্ৰতিভা প্ৰতিটো বাধাৰ উৰ্ধত উঠিব পাৰে।
বতুল বেগমে প্ৰাক্তন ৰাষ্ট্ৰপতি ৰামনাথ কোবিন্দৰ পৰা নাৰী শক্তিপুৰস্কাৰ গ্ৰহণ কৰাৰ দৃশ্য
বাতুল বেগমৰ প্ৰতিভাই ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় স্বীকৃতি লাভ কৰিছে। ২০২২ চনত তেওঁ ফ্ৰান্স আৰু টিউনিছিয়া চৰকাৰৰ পৰা বঁটাৰ লগতে ভাৰতৰ মহিলাৰ বাবে সৰ্বোচ্চ অসামৰিক সন্মান 'নাৰী শক্তিপুৰস্কাৰ' লাভ কৰে। তেওঁৰ অভিনয়ে দৰ্শকক মন্ত্ৰমুগ্ধ কৰাত কেতিয়াও ব্যৰ্থ নহয়। মাণ্ড সংগীত পৰিৱেশন কৰিয়ে হওক, ভজন গাইয়ে হওক বা অন্যান্য পৰম্পৰাগত ৰূপতেই হওক, বাতুলে ভাৰতৰ সংগীত ঐতিহ্যক প্ৰামাণ্যতা আৰু আত্মাৰ সৈতে জীৱন্ত কৰি তোলে।
তেওঁ কয়, “মাণ্ড গোৱাটো সহজ নহয়। ই বহু প্ৰত্যাহ্বান কঢ়িয়াই লৈ ফুৰে। সঁচা অৰ্থত শিকি অহাসকলেহে ইয়াৰ গভীৰতা বুজি পায়। মই আনৰ কথা শুনি শিকিলোঁ। মই গান গাই ইমানেই ভাল পাওঁ যে এসাঁজ বাদ দিলেও মই কেতিয়াও মোৰ অনুশীলন বাদ নিদিওঁ।”
পেৰিছৰ এক অনুষ্ঠানত বাতুল বেগম
তেওঁৰ নিষ্ঠা আৰু অনন্য কণ্ঠই ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিক বাধাসমূহ ভংগ কৰাত সহায় কৰিছে আৰু সংগীতৰ জৰিয়তে সমন্বয় আৰু মানৱতাৰ বাৰ্তা বিয়পাইছে। তেওঁ কয়, “মাণ্ড লোকসংগীত ৰাজস্থানৰ এক চহকী সংস্কৃতি। আল্লাহ জিলাই বাই (Allah Jilai Bai)ৰ দৰে মহান গায়কে ইয়াক কালজয়ী কৰি তুলিলে। ৰাজস্থানৰ ৰাজদৰবাৰৰ পৰা পোৱা ৰচনাবোৰে আমাক আমাৰ চহকী পৰম্পৰাৰ গভীৰ অন্তৰ্দৃষ্টি দিয়ে।”
বাতুল বেগমৰ কাহিনীটো হৈছে দৃঢ়তা, প্ৰতিভা, আৰু সংগীতৰ শক্তিৰ ওপৰত বিশ্বাস। তেওঁৰ স্বামী ফিৰোজ খানে ৰাজস্থান ষ্টেট ৰোডৱেজত কণ্ডাক্টৰ হিচাপে কাম কৰিছিল আৰু দুয়ো মিলি তিনিজন পুত্ৰক ডাঙৰ-দীঘল কৰিছিল। পাৰিবাৰিক দায়িত্ব চম্ভালি থকাৰ সময়তো বাতুলে সংগীতৰ প্ৰতি থকা আকৰ্ষণ কেতিয়াও এৰি দিয়া নাছিল। তেওঁ ঢোল, তবলা আদি পৰম্পৰাগত বাদ্যযন্ত্ৰও আয়ত্ত কৰিছিল, যিয়ে তেওঁৰ গায়কীত নতুন গভীৰতা সংযোগ কৰিছিল।
বাতুল বেগমে সৰু সৰু গাঁৱৰ সমাৱেশৰ পৰা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মঞ্চলৈ উঠি আহি আমেৰিকা, ব্ৰিটেইন, ফ্ৰান্স, টিউনিছিয়া, ছুইজাৰলেণ্ড, জাৰ্মানীৰ দৰে দেশত অনুষ্ঠান পৰিৱেশন কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও তেওঁ ফিউজন ফ’ক বেণ্ড বলীউড ক্লেজমাৰৰ অংশ হিচাপে কাম কৰি আহিছে, য’ত বিভিন্ন ধৰ্ম আৰু সংস্কৃতিৰ সংগীতজ্ঞসকলে একত্ৰিত হৈ ঐক্যক উদযাপন কৰা সংগীত সৃষ্টি কৰিছিল।
পেৰিছৰ আইফেল টাৱাৰৰ সন্মুখত ভাৰতীয় জাতীয় পতাকা লৈ বাতুল বেগম
ফ্ৰান্স আৰু টিউনিছিয়া চৰকাৰে সন্মান জনোৱা তেওঁৰ অভিনয় কেৱল কনচাৰ্টতকৈও অধিক—এইবোৰে সহনশীলতা, শান্তি আৰু মহিলা সবলীকৰণৰ বাৰ্তা কঢ়িয়াই লৈ ফুৰে। ছোৱালীৰ শিক্ষাক উৎসাহিত কৰিবলৈ আৰু মহিলাসকলক তেওঁলোকৰ সপোন অনুসৰণ কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিবলৈ তেওঁ নিজৰ কলাক ব্যৱহাৰ কৰে।
আজীৱন নিষ্ঠাৰ স্বীকৃতি স্বৰূপে ২০২১ চনত তেওঁ তেতিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি ৰামনাথ কোবিন্দৰ পৰা নাৰী শক্তিৰ সন্মানেৰে বিভূষিত হৈছিল। বাতুল বেগমক সঁচাকৈয়ে অনন্য কৰি তোলা কথাটো হ’ল তেওঁ ইছলামিক পৰম্পৰাৰ সমান্তৰালকৈ একে ভক্তিৰে হিন্দু ভক্তিমূলক গীতো গাব পাৰে।
তেওঁ কয়, “আমি সম্প্ৰদায়ৰ মাজত কোনো পাৰ্থক্য দেখা নাপাওঁ। শিল্প আৰু সংগীতত সকলো দেৱ-দেৱী সমান আৰু সন্মানৰ যোগ্য।”
তেওঁৰ বাৰ্তাই গংগা-জামুনি তহজীব—হিন্দু-মুছলমান ঐক্যৰ ভাগ-বতৰা মনোভাৱক প্ৰতিফলিত কৰে। বাতুলৰ বাবে সংগীত কেৱল মনোৰঞ্জন নহয়; ই এটা পবিত্ৰ বান্ধোন যিয়ে মানুহক ধৰ্ম আৰু সংস্কৃতিৰ মাজেৰে বান্ধি ৰাখে।
'শিল্প আৰু সংগীতৰ জৰিয়তেহে আমি সাম্প্ৰদায়িক সমন্বয়ক লালন-পালন কৰিব পাৰো। মোৰ বাৰ্তা এয়াই যে: বৈচিত্ৰ্যত ঐক্য।'
আজি বাতুল বেগম কেৱল এগৰাকী জনপ্ৰিয় কণ্ঠশিল্পী নহয়, শান্তি আৰু একেলগে থকাৰো প্ৰতীক। পাঁচ দশকৰো অধিক সময় ধৰি তেওঁ দেখুৱাই আহিছে যে সংগীতৰ কোনো জাতি নাই, কোনো ধৰ্ম নাই, কোনো সম্প্ৰদায় নাই। এতিয়া তেওঁ যুৱ শিল্পীসকলক প্ৰশিক্ষণ দিয়ে, যাতে তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰ অব্যাহত থাকে। বাতুলে কয়, “সংগীত হৈছে এক পূজা, ৰিয়াজ হৈছে সাধনা, আৰু সুৰ হৈছে আত্মাৰ কণ্ঠ।”
