মহেশ্বৰী/ নতুন দিল্লী
ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ পিছত শাস্ত্ৰীয় নৃত্যৰ প্ৰতি থকা প্ৰেমক পেছালৈ ৰূপান্তৰিত কৰা প্ৰথমগৰাকী মুছলমান কথক নৃত্যশিল্পীৰ নাম হৈছে ৰাণী খানম। মূলতঃ বিহাৰৰ গোপালগঞ্জৰ ৰাণী খানমে সৰুৰে পৰা কথক নৃত্যশিল্পীক ভাল পাইছিল। ৰাণী খানমে আগতে গোপনে অনুশীলন কৰিছিল, কিয়নো তেওঁৰ পৰিয়ালত নাচ-গান একেবাৰেই নিষিদ্ধ আছিল।
তেওঁ কেৱল নিজৰ নৃত্যৰে নাৰীক সবলীকৰণৰ প্ৰয়াস কৰাই নহয়, সমাজৰ বহু গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়ো উত্থাপন কৰি আহিছে। আৱাজ দ্য ভইচ'ৰ এক বিশেষ বাৰ্তালাপত এই সমগ্ৰ যাত্ৰা সন্দৰ্ভত ৰাণী খানমে বৰ্ণনা কৰিছে।
এক অনুষ্ঠানত নৃত্য পৰিবেশন কৰিছে ৰাণী খানমে
ৰাণী খানম ডাঙৰ-দীঘল হৈছিল এটা পৰম্পৰাগত মুছলমান পৰিয়ালত, য'ত নৃত্য কৰা তথা গান গোৱাক ভাল দৃষ্টিৰে চোৱা নাছিল। সেইবাবেই তেওঁ ঘৰত লুকাই-চুৰকৈ বছৰ বছৰ ধৰি নিজৰ সাধনা চলাইছিল। আনকি ঘুংৰু, হাৰমনিয়াম আৰু তবলাকো তেওঁ ঘৰত বেলেগে নেদেখাকৈ লুকুৱাই ৰাখিব লগা হৈছিল।
মুজাফ্ফৰপুৰত প্ৰাৰম্ভিক শিক্ষা গ্ৰহণ কৰা ৰাণীয়ে তৃতীয় শ্ৰেণীৰ পৰা দিল্লীত শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিছিল। নৃত্য আৰু সংগীতৰ প্ৰতি তেওঁৰ প্ৰৱণতা স্বাভাৱিক আছিল। তেওঁৰ তিনিজন মূল গুৰু আছিল-বতন খান চাহেব, ৰেভা বিদ্যাৰ্থী জী আৰু পণ্ডিত বীৰজু মহাৰাজ।
১৯৭৮ চনত বিহাৰত বতন খান চাহেবৰ পৰা নৃত্যৰ প্ৰশিক্ষণ আৰম্ভ কৰাৰ পিছত ৰাণীয়ে দিল্লীৰ ৰেভা বিদ্যাৰ্থীৰ পৰা আৰু তাৰ পিছত পণ্ডিত বীৰজু মহাৰাজৰ পৰা কথকৰ আনুষ্ঠানিক প্ৰশিক্ষণ লাভ কৰিছিল। গুৰু-শিষ্যৰ পৰম্পৰাৰ প্ৰতি ৰাণীৰ শ্ৰদ্ধা আৰু সন্মান এতিয়াও অটুট হৈ আছে। বিয়াৰ কথা সোধোতে ৰাণীয়ে কয় যে, শিল্পী হোৱাৰ তাড়ণাত বিয়া হ'বলৈ তেওঁৰ সময় নহ'ল। কু-সংস্কাৰক প্ৰত্যাহ্বান জনাই তেওঁ নিজৰ পথ নিজেই বাছি লৈছিল।
নতুন দিল্লীত ভাৰত মণ্ডপামৰ উদ্বোধনী অনুষ্ঠানত নিজৰ দলৰ সৈতে ৰাণী খানম
পৰিয়ালে কেতিয়াও তেওঁক প্ৰত্যক্ষভাৱে বাধা দিয়া নাছিল, যদিও সদায় সামাজিক হেঁচা আৰু আভ্যন্তৰীণ আৰু বাহ্যিক সংঘাতৰ সন্মুখীন হৈ আহিছিল। ৰাণী খানম আজি 'আমদ নৃত্য কেন্দ্ৰ'ৰ প্ৰতিষ্ঠাপক আৰু ভাৰতৰ অন্যতম জ্যেষ্ঠ কথক নৃত্যশিল্পী। তেওঁ কেৱল নিজকে প্ৰতিষ্ঠা কৰাই নহয়, বৰং নাৰী আৰু সামাজিক বিষয়ৰ বাবেও এক সৱল কণ্ঠস্বৰ হৈ পৰিছে। আমদ পাৰফৰ্মিং আৰ্টছ চেণ্টাৰ হৈছে ১৯৯৬ চনত প্ৰতিষ্ঠা হোৱা এটা পঞ্জীয়নভুক্ত বেচৰকাৰী সংস্থা।
ভাৰতৰ অন্যতম আগশাৰীৰ পৰিবেশন কলা সংস্থা হিচাপে পৰিগণিত এই চেণ্টাৰৰ মূল লক্ষ্য হৈছে, সকলো ক্ষমতাৰ লোকক একত্ৰিত কৰা কামেৰে কলাত একত্ৰীকৰণ আৰু বৈচিত্ৰ্যক প্ৰসাৰ কৰা। ভাৰত চৰকাৰৰ সাংস্কৃতিক বিভাগ আৰু সংগীত নাটক অকাডেমীৰ স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত, আইচিচিআৰ (বিদেশ মন্ত্ৰালয়)ৰ অধীনত তালিকাভুক্ত আৰু কথক কেন্দ্ৰ দ্য নেশ্যনেল ইনষ্টিটিউট অৱ কথক ডান্সৰ সহযোগত তেওঁ কাম কৰি আহিছে।
আজিলৈকে আমদ এন জি অ’ৰ প্ৰেৰণাদায়ক অভিযানে পৰিবেশন, প্ৰশিক্ষণ, উৎসৱ, আলোচনা চক্ৰ আৰু কৰ্মশালাৰ জৰিয়তে ২০ লাখৰো অধিক লোকৰ জীৱন স্পৰ্শ কৰিছে আৰু পৰিবেশন কলা খণ্ডৰ যুৱক-যুৱতী, বিভিন্ন প্ৰতিভাৱান শিল্পী, নিঃস্ব ব্যক্তি, কন্যা শিশু আৰু মহিলাসকলৰ বাবে নিয়োগৰ সুযোগ সৃষ্টি কৰিছে। আমাদে দক্ষতা থকা বহু উচ্চাকাংক্ষী যুৱক-যুৱতীক নৃত্য আৰু সংগীতৰ পেছাদাৰী প্ৰশিক্ষণ প্ৰদানৰ বাবে এক প্ৰশিক্ষণ কেন্দ্ৰ চলাই আছে।
দূৰদৰ্শনত নৃত্য পৰিবেশন কৰিছে ৰাণী খানমে
আৰ্থিকভাৱে দুৰ্বল পটভূমিৰ পৰা অহা একাংশ দৰিদ্ৰ যুৱ শিল্পীকো আমাদ চেণ্টাৰে পৃষ্ঠপোষকতা কৰি আছে। আমাদৰ নৃত্য প্ৰদৰ্শন ভাৰতীয় পৰিবেশন কলাৰ জগতৰ আটাইতকৈ সৃষ্টিশীল আৰু অনন্য পদক্ষেপ। তেওঁলোকৰদ্বাৰা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰশংসিত ‘চুফী’ নৃত্য প্ৰদৰ্শন, হুইল চেয়াৰত শাৰিৰীকভাৱে সক্ষম শিল্পীয়ে পৰিবেশন কৰা ‘ডান্সিং হুইলছ’ আৰু নৃত্য প্ৰদৰ্শনৰ ‘পৰম্পৰাগত কথক আৰু সৃষ্টিশীল’ মিশ্ৰণ আদিয়ে দৰ্শকক মন্ত্ৰমুগ্ধ, শক্তিশালী আৰু মোহিত কৰি আহিছে।
নৃত্য প্ৰদৰ্শনত মুছলমান মহিলা আৰু তেওঁলোকৰ অধিকাৰৰ পোষকতা অব্যাহত আছে। নৃত্যৰ অনন্য শৈলীৰ বাবে এই অনুষ্ঠানসমূহে সমগ্ৰ বিশ্বতে যথেষ্ট জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিছে। আমাদ চেণ্টাৰৰ শিল্পীসকলে ব্ৰিটেইন, স্পেইন, ফ্ৰান্স, দক্ষিণ কোৰিয়া, মালয়েছিয়া আৰু আলজেৰিয়াত ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নৃত্য উৎসৱত অংশগ্ৰহণ কৰিছে।
ভাৰতীয় নৃত্যৰ ম্লান হৈ পৰা দিশ আৰু সৌন্দৰ্যক পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ লগতে প্ৰতিভাৱান যুৱ শিল্পীসকলক এক মঞ্চ প্ৰদান কৰাৰ লক্ষ্যৰে বিগত দশক ধৰি আমদে সফলতাৰে উৎসৱৰ আয়োজন কৰি আহিছে। আমদ চেণ্টাৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল ভাৰতৰ অন্যতম আগশাৰীৰ কথক নৃত্যৰ প্ৰচাৰক গুৰু ৰাণী খানমে।
আমদ নৃত্যশিল্পীৰ সৈতে ৰাণী খানম
ইছলামিক পদ্য আৰু চুফী কবিৰ ৰচনাৰ ওপৰত নৃত্য পৰিবেশন কৰা একমাত্ৰ ভাৰতীয় মুছলমান শাস্ত্ৰীয় নৃত্যশিল্পী হৈছে ৰাণী খানম। মহিলাৰ অধিকাৰ, এইচ আই ভি/এইডছ, লিংগ সমতা, অক্ষমতা আদি বিষয়তো তেওঁ নৃত্য পৰিৱেশন কৰিছে। ৰাণী খানম আৰু তেওঁৰ দলটোৱে সন্মানীয় আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় নৃত্য মহোৎসৱত নিয়মীয়াকৈ অনুষ্ঠান পৰিৱেশন কৰি আহিছে।
মালয়েছিয়াৰ ৰজা-ৰাণী আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ উপস্থিতিত কুৱালালামপুৰত তেওঁৰ মনোমোহা প্ৰদৰ্শন আৰু লণ্ডনৰ ছালাম আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ইছলামিক কলা মহোৎসৱত বিশ্বৰ আগশাৰীৰ চুফী সংগীতজ্ঞ, গায়ক আৰু নৃত্যশিল্পীৰ সৈতে তেওঁৰ নৃত্য পৰিৱেশনে সকলোকে মন্ত্ৰমুগ্ধ কৰিছে। একেদৰে, লণ্ডনত তেওঁৰ দলটোৱে বিশ্বৰ বিখ্যাত চুফী সংগীতজ্ঞ আৰু কলা-কুশলীৰ সৈতে ‘ছালাম’ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ইছলামিক কলা মহোৎসৱত অংশগ্ৰহণ কৰিছে।
তেওঁৰ আন উল্লেখযোগ্য উৎসৱসমূহৰ ভিতৰত নমস্তে ফ্ৰান্স, দক্ষিণ কোৰিয়াৰ এছিয়া ট্ৰেডিচনেল ছং এণ্ড ডান্স ফেষ্টিভেল, নেদাৰলেণ্ডৰ ট্ৰপিকেল ডান্স ফেষ্টিভেল, নিউয়ৰ্কৰ ইৰেজিং বৰ্ডাৰছ আদি উল্লেখযোগ্য। এই গোটটোৱে সমগ্ৰ কানাডা, অষ্ট্ৰেলিয়া, জাপান, ছিংগাপুৰ, মধ্যপ্ৰাচ্য, মধ্য এছিয়া, উত্তৰ আফ্ৰিকা আদি দেশৰ সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানতো ভাৰতক প্ৰতিনিধিত্ব কৰি আহিছে। ৰাণীয়ে তুৰস্ক, কাইৰো, বছনিয়া, আৰু মৰক্কোৰ চুফী সংগীতজ্ঞসকলৰ সৈতে সহযোগিতা কৰিছে।
ৰাণী খানমে বিদেশত নৃত্য অনুষ্ঠান পৰিৱেশন কৰি থকা এক মূহুৰ্ত
চুফীবাদৰ বিষয়ে তেওঁৰ আধ্যাত্মিক বুজাবুজি গভীৰভাৱে ব্যক্তিগত। তেওঁৰ মতে, চুফীবাদ ইছলামৰ আটাইতকৈ পবিত্ৰ আধ্যাত্মিক ৰূপ আৰু ই সনাতন ধৰ্মৰ দৰেই জীৱন-ধাৰণৰ পদ্ধতি। কথক হৈছে ভাৰতৰ ২০০০ বছৰীয়া সংস্কৃতিক মূৰ্ত কৰি তোলা এক ধ্ৰুপদী নৃত্যৰ ৰূপ।
ৰাণীয়ে "চুফী কথক" শব্দটো মানি নলয়, তেওঁ কয় যে চুফীবাদ কোনো নৃত্য নহয় বৰঞ্চ এটা আত্মাৰ প্ৰকাশ। কথকত ইছলামিক ধাৰণা সন্নিৱিষ্ট কৰি নতুন শব্দভাণ্ডাৰ সৃষ্টি কৰিছে। ৰাণীৰ পৰিয়াল চিষ্টিয়া পৰম্পৰাৰ অনুগামী। চুফী মেহফিল, কাৱালী আৰু সামা-ই-মেহফিলৰ দৰে পৰম্পৰাক তেওঁ নিবিড়ভাৱে পালন কৰি আহিছে, য’ত সংগীত আৰু নৃত্যৰ জৰিয়তে ঈশ্বৰৰ সৈতে একতা অনুভৱ কৰা হয়। ৰাণী খানমে সাধাৰণ মানুহৰ লগতে বিশিষ্ট ব্যক্তিৰ পৰাও প্ৰশংসা লাভ কৰিছে।
ৰাষ্ট্ৰপতি, উপ-ৰাষ্ট্ৰপতি, প্ৰধানমন্ত্ৰী, দিল্লী আৰু অৰুণাচল প্ৰদেশৰ মুখ্যমন্ত্ৰী, বংগ আৰু অৰুণাচল প্ৰদেশৰ ৰাজ্যপাল আদিকে ধৰি বিশিষ্ট ব্যক্তিসকলে তেওঁৰ নৃত্য পৰিচালনাৰ শলাগ লৈছে আৰু উৎসাহিত কৰিছে।
তেওঁ পৰম্পৰাগত, সমসাময়িক, আৰু বিষয়ভিত্তিক বিষয়বস্তু সামৰি ২০০ৰো অধিক নৃত্যৰ নৃত্য পৰিচালনা কৰিছে। ভাৰতীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় শিল্প সমালোচকসকলে তেওঁক ধাৰাবাহিকভাৱে নিজৰ প্ৰজন্মৰ অন্যতম উদ্ভাৱনী আৰু প্ৰকাশভংগী কথক শিল্পী হিচাপে গণ্য কৰে। ভাৰতীয় সাংস্কৃতিক সম্পৰ্ক পৰিষদে “আউটষ্টেণ্ডিং কেটেগৰী”ত তালিকাভুক্ত হোৱাৰ লগতে দিল্লী দূৰদৰ্শনে তেওঁক “শীৰ্ষ শ্ৰেণীৰ” শিল্পী হিচাপে স্বীকৃতি প্ৰদান কৰিছে।
আমদ নৃত্য কেন্দ্ৰৰ ৰাণী খানমৰ শিষ্যসকলে কঠাক নৃত্য প্ৰদৰ্শন কৰাৰ এক দৃশ্য
ৰাণী খানমে তেওঁৰ ব্যতিক্ৰমী কামৰ বাবে কেইবাটাও সন্মানীয় বঁটা লাভ কৰিছে। ইয়াৰ ভিতৰত আছে মহিলা কৃতিত্ব বঁটা (২০২২), ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্য বঁটা (২০১৭), ল’অ’ৰিয়েল ফেমিনা মহিলা বঁটা (২০১৪), আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় মহিলা উৎকৰ্ষ বঁটা (২০১২)। ২০০৬ চনত নিউয়ৰ্কৰ এছিয়ান কালচাৰেল কাউন্সিলৰ পৰা বিশ্ব নৃত্য আৰু ইছলাম ফেল’শ্বিপৰ লগতে ১৯৯১ চনত সংস্কৃতি মন্ত্ৰালয়ৰ পৰা জ্যেষ্ঠ ফেল’শ্বিপ আৰু ইণ্ডিয়া ফাউণ্ডেশ্যনৰ অসাধাৰণ কথক নৃত্যশিল্পী বঁটাও লাভ কৰে।
ৰাণীৰ বাবে কথক নৃত্য কেৱল এটা পৰিবেশন কলা নহয় বৰঞ্চ এক গভীৰ আধ্যাত্মিক যাত্ৰা। আত্মা আৰু ঐশ্বৰিকতাৰ মাজৰ কালজয়ী নৃত্যক প্ৰকাশ কৰি আভ্যন্তৰীণ ভক্তিৰ মূৰ্তি। তেওঁৰ নৃত্যৰ জৰিয়তে তেওঁ ধ্ৰুপদী পৰম্পৰা আৰু সমসাময়িক প্ৰাসংগিকতাৰ মাজত, আধ্যাত্মিক গভীৰতা আৰু কলাত্মক উদ্ভাৱনৰ মাজত, আৰু ভাৰতৰ বৈচিত্ৰময় ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিক পৰিচয়ৰ মাজত সেতু নিৰ্মাণ কৰিছে।
ৰাণী খানমৰ উত্তৰাধিকাৰ কেৱল তেওঁৰ আন্দোলনতেই নহয়, তেওঁৰ শক্তিশালী বাৰ্তাতো নিহিত হৈ আছে। তেওঁৰ সদায় বিশ্বাস কৰে যে শিল্পই সকলো বাধা অতিক্ৰম কৰিব পাৰে, নীতি-নিয়মক প্ৰত্যাহ্বান জনাব পাৰে আৰু সমন্বয়, সজাগতা আৰু ঐক্যৰ শক্তি হ’ব পাৰে।
.webp)
.webp)
.webp)
.webp)
