দেৱকিশোৰ চক্ৰৱৰ্তী
প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে সংসদত ‘বন্দে মাতৰম’ৰ ১৫০সংখ্যক বৰ্ষপূৰ্তি উপলক্ষে অনুষ্ঠিত এক বিশেষ আলোচনাত এই গীতটিৰ বিৰোধীয়ে কৰা সমালোচনাৰ প্ৰতিক্ৰিয়া ব্যক্ত কৰিছে। সোমবাৰে লোকসভাত ভাষণ প্ৰদান কৰি প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে কয়, "যিসকলে ইতিহাস নাজানে তেওঁলোকে ইতিহাসক ভালদৰে বুজি নাপায় আৰু বিভাজনৰ দৃষ্টিৰে গানটো প্ৰত্যক্ষ কৰে। বন্দে মাতৰম হ'ল আমাৰ ৰাষ্ট্ৰৰ আত্মা। ই কেতিয়াও বিভাজনৰ প্ৰতীক হ'ব নোৱাৰে।
প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে লগতে অভিযোগ কৰি কয় যে, ১৯৩৭ চনত গীতটোৰ কিছুমান মূল স্তৱক বাদ দিয়াৰ সিদ্ধান্তই ভাৰতৰ জাতীয় ঐক্যৰ মনোভাৱক ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰিছিল। তেওঁ দাবী কৰে যে, সেই সময়ৰ ৰাজনৈতিক নেতৃত্বই 'ৰাজনৈতিক আপোচ'ৰ দোহাই দি গীতটো খণ্ডিত ৰূপত গ্ৰহণ কৰিছিল, যি পৰৱৰ্তী সময়ত বিভাজনৰ মানসিকতা সৃষ্টিত ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে।
স্বাধীনতা সংগ্ৰামত ‘বন্দে মাতৰম’ৰ অৱদানৰ কথা উল্লেখ কৰি প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে কয় যে, গীতটোৱে ব্ৰিটিছ বিৰোধী আন্দোলনক মনোবল প্ৰদান কৰাৰ লগতে ভাৰতৰ বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ সমাজখনক একত্ৰিত কৰিছিল। তেওঁ কয়, “আজি গীতটোৰ বিৰোধিতা কৰাসকলে স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ ইতিহাস পাহৰি গৈছে। ইংৰাজে এই গীতটো নিষিদ্ধ কৰিছিল; কাৰণ ই দমন নহয়, ক্ষমতা আৰু মুক্তিৰ প্ৰতীক আছিল।”
সংসদত হোৱা আলোচনাত গীতটোৰ সাহিত্যিক, ঐতিহাসিক আৰু সাংস্কৃতিক স্থানক নতুনকৈ বিশ্লেষণ কৰা উচিত বুলিও প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে উল্লেখ কৰে। তেওঁ লগতে মন্তব্য কৰে যে, ঘণ্টাৰ প্ৰয়োজনীয়তা বিতৰ্ক নহয়, পৰম্পৰাৰ মৰ্যাদা ৰক্ষা কৰাহে। বিৰোধী দলসমূহে বিশেষকৈ কংগ্ৰেছে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ ভাষণত তীব্ৰ প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ কৰে। তেওঁলোকে অভিযোগ কৰে যে, প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে ইতিহাসক ‘ৰাজনৈতিক অস্ত্ৰ’ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰি বৰ্তমানৰ প্ৰেক্ষাপটত অতীতৰ সিদ্ধান্তৰ ভুল ব্যাখ্যা কৰিছে।
বিৰোধীয়ে যুক্তি দিছিল যে, ১৯৩৭ চনত চৰকাৰী অনুষ্ঠানত গীতটোৰ দুটা স্তম্ভ গোৱাৰ সিদ্ধান্তটো বৃহত্তৰ সাম্প্ৰদায়িক সম্প্ৰীতি বজাই ৰখাৰ স্বাৰ্থত আছিল। তেওঁলোকে অভিযোগ কৰে যে, "এই গীতটোৰ সন্মানৰ ওপৰত ভাৰতত কেতিয়াও প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰা হোৱা নাই, ইয়াক ৰাজনৈতিক ৰং দিয়াৰ চেষ্টা কৰা হৈছে।"
লোকসভাৰ শীতকালীন অধিৱেশনৰ এক দৃশ্য
ৰাজ্যসভাতো একে ধৰণৰ প্ৰতিক্ৰিয়া দেখা গ'ল। চৰকাৰে ইচ্ছাকৃতভাৱে ঐতিহাসিক আলোচনাক ৰাজনৈতিক সংঘাতলৈ ৰূপান্তৰিত কৰা বুলি দাবী কৰিছে বিৰোধী সদস্যসকলে। কিছু সংখ্যালঘু সদস্যই কয় যে, গীতটোক ‘নাগৰিক কৰ্তব্য’ বুলি জোৰকৈ কোৱাটো উচিত নহয়; ‘বন্দে মাতৰম’ ধাৰণাৰ বিষয়, বাধ্যবাধকতাৰ বিষয় নহয়। এই গীতটিৰ ১৫০ বছৰীয়া জয়ন্তী উপলক্ষে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে এইবাৰ লোকসভা আৰু ৰাজ্যসভাত দহঘণ্টীয়া বিশেষ আলোচনাৰ দিন ধাৰ্য কৰিছে। সংসদত আলোচনাৰ আৰম্ভণিৰে পৰাই বিৰোধী আৰু চৰকাৰৰ মাজৰ মতানৈক্য স্পষ্ট হৈ পৰিছিল।
ঐতিহাসিকভাৱে ‘বন্দে মাতৰম’ৰ কিছুমান স্তৱক ধৰ্মীয় চিত্ৰকল্প আৰু প্ৰতীকৰ বাবে আলোচনাৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হৈ আহিছে। সমাজৰ এটা শ্ৰেণীয়ে কিছুমান অংশ ধৰ্মীয় প্ৰতীকৰ সৈতে জড়িত বুলি অনুভৱ কৰে, আনহাতে বহুতে এই গীতটো ধৰ্মৰ লগত কোনো সম্পৰ্ক নথকা মাতৃভূমিৰ প্ৰতি ভক্তি আৰু সন্মানৰ প্ৰতীক বুলি বিশ্বাস কৰে। সংসদীয় পৰ্যবেক্ষকৰ মতে, ৰাজনৈতিক দলৰ এটা অংশই এই বৈপৰীত্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি বিষয়টো নতুনকৈ উত্তপ্ত কৰি তুলিছে।
ৰাজনৈতিক বিশ্লেষকসকলৰ মতে, প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীৰ বক্তব্যৰ পৰা স্পষ্ট যে, চৰকাৰে ‘বন্দে মাতৰম’ক কেৱল সাংস্কৃতিক প্ৰতীক হিচাপে নহয়, জাতীয় চেতনাৰ আধাৰ হিচাপে উপস্থাপন কৰিব বিচাৰিছে। আনহাতে, গীতটোক লৈ চলি থকা অসমাপ্ত ঐতিহাসিক বিতৰ্কৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত চৰকাৰে আকৌ এবাৰ জাতীয়তাবাদী আৱেগক ৰাজনৈতিক বাৰ্তা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে বুলি বিৰোধীয়ে আশংকা প্ৰকাশ কৰিছে।
‘বন্দে মাতৰম’ ভাৰতৰ সাংস্কৃতিক ইতিহাসত এক অনন্য স্থান দখল কৰিছে। স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ এক আৱেগিক অধ্যায়ৰ প্ৰতীক। কিন্তু পৰ্যবেক্ষকসকলে আশংকা প্ৰকাশ কৰিছে যে, গীতটোৰ নাম যদি ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শ আৰু বিভাজনৰ প্ৰশ্নৰ সৈতে জড়িত হৈ থাকে তেন্তে ইয়াৰ মূল অৰ্থ জাতীয় ঐক্যৰ আচৰণগত ক্ষতি হ’ব পাৰে।
সংসদৰ বিশেষ অধিৱেশনত প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে দিয়া ভাষণৰ পিছতে ‘বন্দে মাতৰম’ক লৈ এক নতুন বিতৰ্কৰ সৃষ্টি হৈছে। বিৰোধীৰ কটুক্তিৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে ইতিহাসৰ এটা পুৰণি অধ্যায় উত্থাপন কৰিছে, যিটো পুনৰবাৰ বৰ্তমানৰ ৰাজনীতিৰ কেন্দ্ৰবিন্দুলৈ আহিছে। অনাগত দিনত সংসদীয় আলোচনা আৰু ৰাজনৈতিক প্ৰতিক্ৰিয়াই নিৰ্ধাৰণ কৰিব যে, এই বিতৰ্ক সাংস্কৃতিক মূল্যায়নৰ পৰিসৰত সীমাবদ্ধ থাকিব নে নিৰ্বাচনী ৰাজনীতিৰ নতুন অক্ষৰ সৃষ্টি কৰিব।
