পল্লব ভট্টাচাৰ্য্য
২০১৪ চনত অজিত ডোভাল ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা উপদেষ্টা (এন এছ এ) হোৱাৰ পিছৰে পৰা ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা ব্যৱস্থাৰ ধৰণ সম্পূৰ্ণৰূপে সলনি হৈছে। বিশেষকৈ পাকিস্তান সমৰ্থিত সন্ত্ৰাসবাদৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতৰ প্ৰত্যুত্তৰৰ ধৰণ আৰু দৃষ্টিভংগীৰ ব্যাপক সাল-সলনি চকুত পৰিছে। তেওঁৰ নেতৃত্বত সীমান্তৰ সিপাৰৰ পৰা অহা ভাবুকিৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনোৱাৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰত অধিক শক্তিশালী আৰু আত্মবিশ্বাসী হৈ পৰিছে।
ডোভালে দায়িত্ব লোৱাৰ আগতে বৃহৎ সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণ যেনে ২০০১ চনৰ সংসদ ভৱন আক্ৰমণ, ২০০৬ চনৰ মুম্বাই ৰে’ল বিস্ফোৰণ, আৰু ২০০৮ চনৰ মুম্বাই আক্ৰমণৰ প্ৰত্যুত্তৰ যথেষ্ট প্ৰতিৰক্ষামূলক আছিল। ভাৰতে কূটনৈতিক হেঁচা ব্যৱহাৰ কৰিছিল আৰু চোৰাংচোৱাৰ ভাগ-বতৰা কৰিছিল যদিও পাকিস্তান জড়িত থকাৰ শক্তিশালী প্ৰমাণ পোৱাৰ পিছতো সামৰিক আক্ৰমণ চলোৱা নাছিল।
উদাহৰণস্বৰূপে, ২০০৮ চনৰ মুম্বাই আক্ৰমণৰ পিছত ভাৰতে পাকিস্তানক আক্ৰমণ নকৰি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত ইয়াক পৃথক কৰাৰ চেষ্টা কৰিছিল। কিন্তু এই ব্যৱস্থাই পাকিস্তানক শিক্ষা নিদিলে, আৰু পাকিস্তানৰ লুকাই থকা শক্তিসমূহে কোনো ধৰণৰ গুৰুতৰ শাস্তিৰ সন্মুখীন নোহোৱাকৈয়ে সন্ত্ৰাসবাদক সমৰ্থন কৰি থাকিল।
অজিত ডোভাল যেতিয়া ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা উপদেষ্টা হৈছিল তেতিয়া তেওঁ অধিক শক্তিশালী আৰু অধিক সক্ৰিয় নিৰাপত্তা নীতি প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল, যাক “আক্ৰমণাত্মক প্ৰতিৰক্ষা” মতবাদ বুলি জনা যায়। এই নীতিয়ে দ্ৰুত ব্যৱস্থা গ্ৰহণ আৰু বিপদজনক চোৰাংচোৱা অভিযান চলাই কূটাঘাতৰ আগতেই ইয়াক প্ৰতিৰোধ কৰাত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
ভাৰতৰ 'জেমছ বণ্ড' অজিত ডোভাল
এই নতুন পন্থাটো ২০১৬ চনত উৰি আক্ৰমণৰ পিছত হোৱা ছাৰ্জিকেল ষ্ট্ৰাইক আৰু ২০১৯ চনত পুলৱামা বোমা বিস্ফোৰণৰ পিছত বালাকোটত সংঘটিত এয়াৰ ষ্ট্ৰাইকত স্পষ্টকৈ দেখা গৈছিল। এই কাৰ্য্যসমূহে ভাৰতৰ পূৰ্বৰ অপেক্ষা কৰি থকা আৰু প্ৰত্যক্ষ আক্ৰমণৰ পৰা আঁতৰি থকাৰ নীতিৰ পৰা স্পষ্ট পৰিৱৰ্তন চিহ্নিত কৰিছিল।
ডোভালৰ মূল লক্ষ্য হৈছে লুকাই থকা সন্ত্ৰাসবাদী গোট (স্লিপাৰ চেল), ধন সমৰ্থন ব্যৱস্থা, আৰু সীমা অতিক্ৰম কৰি যোগানৰ পথকে ধৰি সন্ত্ৰাসবাদৰ সমগ্ৰ নেটৱৰ্ক ভাঙি পেলোৱা।
২০২৫ চনৰ পহলগাম আক্ৰমণ পুলৱামাৰ পিছত ভাৰতৰ আটাইতকৈ ভয়াৱহ সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণ। ভাৰতৰ নতুন নিৰাপত্তা কৌশলৰ বাবে ই এক ডাঙৰ প্ৰত্যাহ্বান হৈ পৰে। পাকিস্তানত থকা সন্ত্ৰাসবাদী সংগঠন লস্কৰ-ই-তৈবা আৰু পাকিস্তানৰ আই এছ আইৰ সমৰ্থনত এই আক্ৰমণৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছিল। ইয়াৰ ফলত পৰ্যটককে ধৰি ২৬ জন সাধাৰণ নাগৰিকৰ মৃত্যু হয়।
ইয়াৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে অজিত ডোভালে অপাৰেচন সেন্দুৰৰ পৰিকল্পনা আৰু সফল কাৰ্যৰূপায়নৰ নেতৃত্ব দিয়ে। এই অভিযানত পাকিস্তান আৰু পাক অধীকৃত কাশ্মীৰ (PoK)ত অৱস্থিত সন্ত্ৰাসবাদী শিবিৰসমূহক নিখুঁতভাৱে লক্ষ্য কৰি সামৰিক আক্ৰমণ কৰা হৈছিল।
এই অভিযান বিশেষ আছিল কাৰণ ভাৰতে দেশৰ ভিতৰতে নিৰ্মিত বহু অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ আৰু ব্যৱস্থা ব্যৱহাৰ কৰিছিল। ইয়াৰ ভিতৰত আছিল আকাশ মিছাইল ব্যৱস্থা আৰু ব্ৰাহ্মোছ ছুপাৰছ’নিক ক্ৰুজ মিছাইল। ই আত্মনিৰ্ভৰ ভাৰত অভিযানৰ অধীনত প্ৰতিৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত আত্মনিৰ্ভৰশীল হোৱাৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ অগ্ৰগতিক প্ৰতিফলিত কৰিছে।
দেশৰ সুৰক্ষাক লৈ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ সৈতে আলোচনাৰ সময়ত অজিত ডোভাল (সোঁমাজত)
একে সময়তে ভাৰতে আন দেশৰ পৰা ক্ৰয় কৰা উন্নত অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰও ব্যৱহাৰ কৰিছিল। যেনে ভাৰতে ৰাছিয়াৰ পৰা আমদানি কৰা S-400 Triumf এয়াৰ ডিফেন্স চিষ্টেম, ছাফ্ৰাণ নামৰ ফৰাচী কোম্পানী এটাই নিৰ্মাণ কৰা হামাৰ স্মাৰ্ট বমকো ব্যৱহাৰ কৰিছিল। ভাৰতে ব্যৱহাৰ কৰা আন এটা মিছাইল আছিল SCALP, যাক ষ্টৰ্ম শ্বেডো বুলিও কোৱা হয়। এই ক্ষেপণাস্ত্ৰ ইউৰোপৰ প্ৰতিৰক্ষা কোম্পানী এমবিডিএ নামৰ এটা দলে নিৰ্মাণ কৰিছিল। এই সকলোবোৰ অস্ত্ৰই ভাৰতৰ আক্ৰমণাত্মক প্ৰতিৰক্ষা কৌশলত সহায় কৰিছিল।
উৰি আক্ৰমণৰ পিছত ২০১৬ চনত হোৱা চাৰ্জিকেল ষ্ট্ৰাইক আৰু পুলৱামা বোমা বিস্ফোৰণৰ পিছত ২০১৯ চনত বালাকোট বিমান আক্ৰমণৰ দৰে ভাৰতৰ বিগত আক্ৰমণে সশস্ত্ৰ বাহিনীক গুৰুত্বপূৰ্ণ অভিজ্ঞতা প্ৰদান কৰিছিল। সেই শিক্ষাৰ বাবেই ভাৰতে পহলগাম আক্ৰমণৰ দুসপ্তাহৰ ভিতৰতে সঠিক আৰু সময়োপযোগী আক্ৰমণ চলাবলৈ সক্ষম হৈছিল। অপাৰেচন সেন্দুৰে প্ৰতিৰক্ষা প্ৰযুক্তি বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ এম এছ এম ই খণ্ডৰ (সুক্ষ্ম, ক্ষুদ্ৰ, আৰু মজলীয়া উদ্যোগ) গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকাও আলোকপাত কৰে।
আজি ১২ হাজাৰৰো অধিক এম এছ এম ই ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা যোগান শৃংখলৰ অংশ। তেওঁলোকে তেজছ যুদ্ধ বিমান, এ টি এ জি এছ আৰ্টিলাৰী গান, ভাৰতীয় নৌসেনাৰ জাহাজৰ দৰে অস্ত্ৰ আৰু ব্যৱস্থাৰ বাবে অংশ তৈয়াৰ কৰে। এই ক্ষুদ্ৰ ব্যৱসায়সমূহে দ্ৰুত ডিজাইন, কম খৰচী উৎপাদন, আৰু বিদেশী যোগানকাৰীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰে, যিয়ে প্ৰতিৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ কৌশলগত স্বাধীনতা শক্তিশালী কৰে।
অপাৰেচন সেন্দুৰৰ প্ৰধান ফলাফলসমূহঃ
প্ৰযুক্তিগত সফলতাঃ আকাশ ক্ষেপণাস্ত্ৰ ব্যৱস্থা আৰু ব্ৰাহ্মোছ ক্ষেপণাস্ত্ৰৰ দৰে ভাৰতত নিৰ্মিত অস্ত্ৰই অভিযানৰ সময়ত অতি ভাল প্ৰদৰ্শন কৰে। ইয়াৰ ফলত বাস্তৱ যুদ্ধৰ পৰিস্থিতিত তেওঁলোকৰ শক্তি প্ৰমাণিত হ’ল আৰু আন দেশলৈ ৰপ্তানিৰ বাবে তেওঁলোকক অধিক বিশ্বাসযোগ্য কৰি তুলিলে।
বাংলাদেশত ধৰ্মীয় সংখ্যালঘুৰ ওপৰত সংঘটিত আক্ৰমণক লৈ আয়োজিত এক প্ৰদৰ্শনীত অজিত ডোভাল
অৰ্থনৈতিক উদগণিঃ প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ তৈয়াৰ কৰা এম এছ এম ই (ক্ষুদ্ৰ আৰু মজলীয়া ব্যৱসায়)সমূহে অধিক অৰ্ডাৰ লাভ কৰিছে। ইয়াৰ দ্বাৰা ভাৰতত চাকৰি সৃষ্টি আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশত সহায়ক হৈছে।
কৌশলগত সুবিধাঃ এই অভিযানে ভাৰতক শক্তিশালী আৰু নিৰ্ভৰযোগ্য প্ৰতিৰক্ষা অংশীদাৰ হিচাপে ভাবমূৰ্তি উন্নত কৰিলে। আৰ্মেনিয়া আৰু ফিলিপাইনছৰ দৰে দেশসমূহে এতিয়া এই ভাৰতীয় প্ৰতিৰক্ষা ব্যৱস্থাসমূহ ক্ৰয় কৰিবলৈ আগ্ৰহী।
অপাৰেচন সেন্দুৰৰ সময়ত ভাৰতীয় সেনা, নৌসেনা আৰু বায়ুসেনাৰ শক্তিশালী সমন্বয়ে দেখুৱাইছিল যে ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা বাহিনীয়ে কিমান ভালদৰে একেলগে কাম কৰিব পাৰে। এই ঘনিষ্ঠ সমন্বয় ঘটিছিল প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে পাকিস্তানৰ বিৰুদ্ধে ভৱিষ্যতে ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ বাবে সামৰিক বাহিনীক সম্পূৰ্ণ স্বাধীনতা দিয়াৰ বাবে। অজিত ডোভালে অগ্ৰণী ভূমিকা পালন কৰা এখন সভাত এই গুৰুত্বপূৰ্ণ সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছিল।
অজিত ডোভালৰ নেতৃত্বত ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তাৰ কৌশল বহু পৰিমাণে সলনি হৈছে। তেওঁ সামৰিক শক্তিক স্পষ্ট কৌশলগত পৰিকল্পনাৰ সৈতে সংযোগ কৰাত সহায় কৰিছে।
তেওঁৰ এই পন্থাই সন্ত্ৰাসবাদৰ প্ৰতি ভাৰতে কেনেদৰে প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ কৰে তাৰ বাবে এক নতুন মানদণ্ড নিৰ্ধাৰণ কৰিছে, সেয়া হৈছে—দ্ৰুত, শক্তিশালী আৰু সুপৰিকল্পিত পদক্ষেপ। আত্মনিৰ্ভৰ ভাৰত অভিযানৰ অধীনত ভাৰতে নিজাকৈ প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন বৃদ্ধি কৰি থকাৰ সময়তে অজিত ডোভালৰ কৰ্মদক্ষতা আৰু নিখুঁত ৰণনীতি স্মৰণীয় হৈ থাকিব।
প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ বিদেশ ভ্ৰমণত অন্যতম সহযোগী অজিত ডোভাল
ভাৰতে কেনেকৈ নিজকে সুৰক্ষিত কৰে আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তাৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিব পাৰে, সেই বিষয়ে তেওঁ এক নতুন ৰূপৰেখা তৈয়াৰ কৰিলে, যাক আগন্তুক প্ৰজন্মইও অনুসৰণ কৰিব পাৰিব।
অজিত ডোভালৰ ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা উপদেষ্টা হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰা সময়ছোৱাত এটা বাৰ্তা অতি স্পষ্ট হৈ পৰিছে যে ভাৰতে সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণৰ পিছত নিমাত হৈ নাথাকে আৰু ইয়াৰ তীব্ৰ আৰু স্পষ্ট প্ৰত্যুত্তৰ দিয়া হ’ব। তেওঁৰ কঠোৰ আৰু স্মাৰ্ট কৌশলে ভাৰতক অধিক সুৰক্ষিত কৰাই নহয়, শক্তিশালী, স্বাৱলম্বী প্ৰতিৰক্ষা খণ্ড গঢ়ি তোলাতো সহায় কৰিছে।
তেওঁৰ এই কাৰ্য্যই ভৱিষ্যতৰ নেতাসকলৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা কেনেকৈ চম্ভালিব লাগে তাৰ এক শক্তিশালী আদৰ্শৰ সৃষ্টি কৰিছে। আমেৰিকাৰ প্ৰাক্তন ৰাষ্ট্ৰপতি থিয়ডৰ ৰুজভেল্টে এবাৰ কোৱাৰ দৰে, “Speak softly and carry a big stick; you will go far.” এই বিখ্যাত উক্তিটো ডোভালৰ স্বভাৱশৈলীৰ সৈতে মিল খায়। তেওঁ সদায় শান্ত হৈ থাকে, কিন্তু প্ৰয়োজনত শক্তি প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ সাজু থাকে। তেওঁৰ নেতৃত্বই ভাৰতক বিশ্বৰ মঞ্চত শক্তিশালী হোৱাত সহায় কৰিছে।
(লেখক অসম চৰকাৰৰ অৱসৰপ্ৰাপ্ত আৰক্ষী সঞ্চালক প্ৰধান; অসম লোকসেৱা আয়োগৰ প্ৰাক্তন অধ্যক্ষ আৰু 'আৱাজ-দ্য ভইচ অসম'ৰ মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া)
