পল্লব ভট্টাচাৰ্য
২০০৮ চনৰ ধাৰাবাহিক বোমা বিস্ফোৰণৰ ভয়াৱহতাৰ পৰা অসমৰ পৰিৱৰ্তন শান্তি আৰু সমন্বয়ৰ প্ৰতীকলৈ ৰূপান্তৰিত হোৱাটো আধুনিক ভাৰতৰ পুনর্মিলনৰ অন্যতম আকৰ্ষণীয় কাহিনী। ২০০৮ চনৰ ৩০ অক্টোবৰৰ সেই কৰুণ দিনটোত গুৱাহাটী, কোকৰাঝাৰ, বৰপেটা আৰু বঙাইগাঁৱত সংঘটিত ৯ টা ভয়ংকৰ বিস্ফোৰণত ৮৮ জন লোকৰ মৃত্যু হয় আৰু ৫৪০ জনৰো অধিক লোক আহত হয়।
নেশ্যনেল ডেমক্ৰেটিক ফ্ৰণ্ট অৱ বড়োলেণ্ডৰ (এনডিএফবি)ৰ ৰঞ্জন দৈমাৰী শিবিৰে সংঘটিত কৰা সেই ধাৰাবাহিক বোমা বিস্ফোৰণে পৰৱৰ্তী বছৰবোৰত অনুশোচনা, সংস্কাৰ আৰু পুনঃসংযোগৰ এক কাহিনীলৈ ৰূপান্তৰিত হয়। দেশবাসীৰ ধৈৰ্য-সংযম আৰু গৃহ মন্ত্ৰালয়ৰ দূৰদৰ্শী নীতিয়ে অপৰাধীসকলক কিদৰে শান্তিৰ অংশীদাৰ কৰি তুলিব পাৰে, সেয়া এই ঘটনাৰ পৰা প্ৰমাণিত হৈছে।
অসম আৰক্ষীৰ নেতৃত্বত আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত চিবিআইৰ প্ৰাৰম্ভিক অনুসন্ধানত বিস্ফোৰণৰ আঁৰৰ শক্তিক চিনাক্ত কৰা হৈছিল। এনডিএফবিৰ প্ৰতিষ্ঠাপক-মূৰব্বী ৰঞ্জন দৈমাৰীক আনসকলৰ সৈতে এক বিস্তৃত ন্যায়িক প্ৰক্ৰিয়াৰ পিছত দোষী সাব্যস্ত কৰা হৈছিল। ন্যায় নিশ্চিত হ’ল—কিন্তু একে সময়তে চৰকাৰে তেওঁলোকক মূলসূঁতিলৈ অনাৰ বাবে প্ৰস্তুতি আৰম্ভ কৰিলে।
এই লক্ষ্যৰে ইউনিফাইড কমাণ্ড ষ্ট্ৰাকচাৰ—অসামৰিক প্ৰশাসন, আৰক্ষী, সেনা আৰু অৰ্ধসামৰিক বাহিনীক একত্ৰিত কৰা সমন্বয়ৰ আৰ্হি শক্তিশালী কৰা হৈছিল। ভূটানত অপাৰেচন অল ক্লিয়াৰ (২০০৩), কোকৰাঝাৰ আৰু শোণিতপুৰত ৮৪ জন আদিবাসীক হত্যা কৰাৰ পিছত ২০১৪ চনৰ পিছৰ অভিযান, ম্যানমাৰত অপাৰেচন হট পাৰ্ছুইট (২০১৫) আদি সামৰিক কাৰ্য্যই ইতিমধ্যে উগ্ৰপন্থীসকলক দুৰ্বল কৰি তুলিছিল।
গণেশগুৰি ফ্লাইঅভাৰৰ তলত বোমা বিস্ফোৰণৰ পিছৰ দৃশ্য
পিছলৈ ভূটান, বাংলাদেশ, ম্যানমাৰৰ সৈতে সীমা অতিক্ৰম কৰি সহযোগিতাৰ ফলত বাকী থকা বিদ্ৰোহীৰ ঘাটিবোৰ বিচ্ছিন্ন হৈ পৰে। তথাপিও চৰকাৰে বুজি পাইছিল যে কেৱল বল প্ৰয়োগেৰে বিদ্ৰোহ শেষ কৰিব নোৱাৰি। গৃহ পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে যুদ্ধবিৰতি নিৰীক্ষণ ব্যৱস্থা গঠন কৰি আৰু আলোচনা আৰম্ভ কৰিবলৈ পিচি হালদাৰৰ দৰে অভিজ্ঞ বিষয়াক আলোচক হিচাপে নিযুক্তি দি সমান্তৰাল শান্তিৰ প্ৰচেষ্টা আৰম্ভ কৰে। এটা ডাঙৰ অগ্ৰগতি আহিছিল ২০১০ চনত, যেতিয়া বাংলাদেশে ৰঞ্জন দৈমাৰীক ভাৰতক গতাই দিছিল।
২০১৩ চনত শান্তি আলোচনাত যোগদান কৰিবলৈ তেওঁক চৰ্তসাপেক্ষ জামিন দিয়া হৈছিল। তেওঁক পৰাজিত শত্ৰু হিচাপে গণ্য কৰাৰ পৰিৱৰ্তে চৰকাৰে তেওঁক শান্তিৰ সম্ভাৱ্য অংশীদাৰ হিচাপে আদৰণি জনাইছিল। বছৰ বছৰ ধৰি চলি থকা আলোচনাৰ ফলত কেন্দ্ৰীয় গৃহমন্ত্ৰীৰ উপস্থিতিত এন ডি এফ বিৰ সকলো ফৈদ, সদৌ বড়ো ছাত্ৰ সন্থা (এবছু), আৰু সংযুক্ত বড়ো পিপলছ অৰ্গেনাইজেশ্যন (ইউ বি পি অ’)ৰ স্বাক্ষৰিত ২০২০ চনৰ বড়ো শান্তি চুক্তি স্বাক্ষৰিত হয়। এই চুক্তি কেৱল ৰাজনৈতিক নিষ্পত্তি নাছিল—ই আছিল উন্নয়ন আৰু নিৰাময়ৰ এক বিস্তৃত পৰিকল্পনা।
বড়ো শান্তি চুক্তিয়ে বডোলেণ্ড টেৰিটৰিয়েল এৰিয়া ডিষ্ট্ৰিক্ট (বিটিএডি)ক অধিক ক্ষমতা আৰু স্বায়ত্তশাসনৰ সৈতে বড়োলেণ্ড টেৰিটৰিয়েল ৰিজিঅ’ন (বিটিআৰ)লৈ ৰূপান্তৰিত কৰে। ই বড়ো ভাষাক চৰকাৰী স্বীকৃতি দিছিল, বড়ো মাধ্যমৰ বিদ্যালয়ৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল, আৰু তেওঁলোকৰ প্ৰকৃত ৰাজনৈতিক প্ৰতিনিধিত্ব নিশ্চিত কৰিছিল। গুৰুত্বপূৰ্ণ কথাটো হ’ল এই চুক্তিখনে সংঘাতৰ মানৱীয় ক্ষতিক স্বীকৃতি দিছিল। ইয়াত ১৫০০ কোটি টকাৰ উন্নয়ন পেকেজ, ভুক্তভোগীৰ ক্ষতিপূৰণ, আৰু প্ৰাক্তন উগ্ৰপন্থীৰ পুনৰ্বাসন আদি অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল। কেইসপ্তাহমানৰ ভিতৰতে ১৬১৫ জন এনডিএফবিৰ কেডাৰে ৰাজহুৱা অনুষ্ঠানত নিজৰ অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ আত্মসমৰ্পণ কৰি দশক দশক ধৰি চলি থকা হিংসাত্মক পৰিস্থিতিৰ অন্ত পেলায়।
২০০৮ৰ ধাৰাবাহিক বোমা বিস্ফোৰণৰ মূল অভিযুক্ত ৰঞ্জন দৈমাৰী
২০২১ চনলৈকে প্ৰায় ২৮০০ প্ৰাক্তন উগ্ৰপন্থীক জীৱিকাৰ সহায় আৰু প্ৰশিক্ষণৰ সৈতে সম্পূৰ্ণৰূপে পুনৰুদ্ধাৰ কৰা হৈছিল। যুৱক-যুৱতীসকলক পথ প্ৰদৰ্শন আৰু শান্তি বজাই ৰখাত এবছুৰ দৰে অসামৰিক সংগঠনেও গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। চৰকাৰৰ আত্মবিশ্বাস গঢ়ি তোলাৰ প্ৰচেষ্টা অব্যাহত আছিল। ২০২২ চনৰ এপ্ৰিল মাহত সমগ্ৰ বড়োলেণ্ড অঞ্চলৰ পৰা সশস্ত্ৰ বাহিনী (বিশেষ ক্ষমতা) আইন (AFSPA) আঁতৰাই পেলোৱা হয়— যিটো শান্তি ঘূৰি অহাৰ এক শক্তিশালী প্ৰতীক আছিল। ইয়াৰ কিছু দিনৰ পিছতে উন্নয়নমূলক প্ৰকল্পই অঞ্চলটোক ৰূপান্তৰিত কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। পূৰ্বে উগ্ৰপন্থীয়ে আত্মগোপন কৰা স্থানত লাহে লাহে পথ, বিদ্যালয়, চিকিৎসালয় আৰু ঔদ্যোগিক উদ্যানসমূহ স্থাপন হ’বলৈ ধৰে।
এই ৰূপান্তৰৰ আঁৰত আছিল ইউনিফাইড কমাণ্ড ষ্ট্ৰাকচাৰ, যিয়ে সেনাৰ নিৰাপত্তা অভিযান আৰু প্ৰশাসনৰ উন্নয়নমূলক কামৰ মাজত নিখুঁত সমন্বয় নিশ্চিত কৰিছিল। এম এইচ এ-এ এই মডেলটোক প্ৰতিষ্ঠানিক কৰি তুলিছিল যাতে নিৰাপত্তাৰ সৈতে মমতাৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিব পৰা যায়—এইটো প্ৰমাণ কৰি যে দুয়োটাই একেলগে কাম কৰিব পাৰে।
আজি বড়ো চুক্তিৰ বেছিভাগ প্ৰতিশ্ৰুতি কাৰ্যকৰী হৈছে। দূৰদৰ্শী নেতৃত্ব, সম্প্ৰদায়ৰ অংশগ্ৰহণ আৰু সামঞ্জস্যপূৰ্ণ নীতিয়ে সংঘাতপূৰ্ণ ভূমিক কেনেকৈ শান্তিৰ প্ৰতীকলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিব পাৰে তাৰ এক জীৱন্ত উদাহৰণ হিচাপে থিয় দিছে বড়োলেণ্ড। সমগ্ৰ বিশ্বতে আফ্ৰিকা আৰু মধ্যপ্ৰাচ্যৰ কিছু অংশৰ পৰা দক্ষিণ-পূব এছিয়ালৈকে বহু অঞ্চলে এতিয়াও বিদ্ৰোহ আৰু প্ৰতিশোধৰ পাকচক্ৰৰ সৈতে যুঁজি আছে।
ধাৰাবাহিক বোমা বিস্ফোৰণৰ সেই কলংকিত দিনটোৰ আন এক ভয়াবহ ছবি
অসমৰ কাহিনীয়ে তেওঁলোকক এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ শিক্ষা দিছে যে যেতিয়া বিচ্ছিন্নতাৰ ঠাইত আলোচনাৰ ব্যৱস্থা কৰা হয়, আৰু শাস্তি পুনৰ্বাসনৰ সৈতে ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰা হয়, তেতিয়া কঠিন বিদ্ৰোহীয়েও গণতন্ত্ৰৰ ওপৰত পুনৰ বিশ্বাস লাভ কৰিব পাৰে। ২০০৮ চনৰ বিস্ফোৰণৰ পিছত অসমত যি ঘটিছিল সেয়া আঞ্চলিক সফলতাতকৈও অধিক—এয়া এক সাৰ্বজনীন আশাৰ বাৰ্তা। ই বিশ্বক সোঁৱৰাই দিয়ে যে হিংসাৰ পৰা শান্তিৰ পথটো কঠিন, কিন্তু প্ৰত্যয়, মমতা আৰু দায়বদ্ধতাৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হ’লে এয়া সাধনযোগ্য।
(লেখক অসম চৰকাৰৰ অৱসৰপ্ৰাপ্ত আৰক্ষী সঞ্চালক প্ৰধান; অসম লোকসেৱা আয়োগৰ প্ৰাক্তন অধ্যক্ষ আৰু 'আৱাজ-দ্য ভইচ অসম'ৰ মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া)
