ফিৰদৌছ খান
এটা সময় আছিল যেতিয়া পোহৰ হোৱাৰ লগে লগে চোতালত জাক জাক ঘৰচিৰিকাই বিচৰণ কৰি ঘুৰিফুৰা দেখা যায়। ঘৰচিৰিকাৰ কিৰিলিয়ে ৰাতিপুৱাটো আনন্দমুখৰ কৰি তোলে।কেইদিনমান পূৰ্বলৈ চোতালতে ঘৰচিৰিকাবোৰে বাহ সাজিছিল। কিন্তু সম্প্ৰতি পৰিস্থিতি ইমানেই সলনি হল যে বৰ্তমান ঘৰচিৰিকাৰ কিৰিলি কৰা দূৰৰে কথা দেখিবলৈও পোৱা নাযায়।
ঘৰচিৰিকাবোৰে ঘন বসতিপূৰ্ণ অঞ্চলত বাস কৰিবলৈ ভাল পায়। মানুহৰ প্ৰতি সিহঁতৰ যথেষ্ট আসক্তি আছে। কিন্তু মানুহে আধুনিকতাৰ দৃষ্টিত এই কণমানি চৰাইৰ বাহটো ধ্বংস কৰি আহিছে। মহানগৰ আৰু চহৰৰ ওপৰিও গাৱে-ভূঁঞে এতিয়াও ঘৰচিৰিকা দেখা যায়। মহাৰাষ্ট্ৰৰ নাছিকৰ মহম্মদ দিলাৱাৰে ঘৰচিৰিকা সংৰক্ষণ কৰাৰ বাবে এক অভিযান আৰম্ভ কৰিছিল।
তেওঁ ইণ্টাৰনেটৰ জৰিয়তে মানুহৰ মাজত ঘৰচিৰিকা সংৰক্ষণৰ সন্দৰ্ভত সজাগতা সৃষ্টি কৰিবলৈ কাম কৰা আৰম্ভ কৰিছিল। এই অভিযান সফল হৈছিল আৰু ই ৫০ খনকৈ দেশ প্ৰভাৱিত হৈছিল। তেওঁলোকে ঘৰচিৰিকাৰ বাবে কাঠেৰে সৰু বাহ নিৰ্মাণ কৰি দিছিল আৰু লগতে এটা খাদ্যৰো যোগান ধৰিছিল। যাতে ঘৰচিৰিকাবোৰে এক সুৰক্ষিত স্থান আৰু শস্য আৰু পানী লাভ কৰিব পাৰে।
প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
ঘৰচিৰিকাৰ বাহটোৰ দৈৰ্ঘ্য, প্ৰস্থ আৰু উচ্চতা ইমান ৰখা হৈছিল, যাতে সিহঁতে ইয়াত আৰামেৰে জিৰণি লব পাৰে। বাহটোৰ তলৰ অংশত বহু সৰু ছিদ্ৰ কৰি দিয়া হৈছিল। যাতে বতাহ আহিব পাৰে আৰু পানী সহজে বাহিৰলৈ বৈ যাব পাৰে।
মহম্মদ দিলাৱাৰ এগৰাকী প্ৰখ্যাত পৰিৱেশবিদ। তেওঁ ঘৰচিৰিকা সংৰক্ষণৰ বাবে নেচাৰ ফৰেভাৰ চছাইটি প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। ২০০৮ চনত টাইমে তেওঁক পৰিৱেশৰ নায়ক হিচাপে নামাকৰণ কৰিছিল আৰু তেওঁক আন্তৰ্জাতিক পৰিৱেশবিদৰ তালিকাত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল।
তেওঁৰ নাম লিমকা বুক অফ ৰেকৰ্ডছ আৰু গিনিজ বুক অফ ৰেকৰ্ডছতো লিপিবদ্ধ কৰা হৈছে। ২০১০ চনত তেওঁ দিল্লীৰ মুখ্যমন্ত্ৰী শীলা দীক্ষিতক ঘৰচিৰিকা সংৰক্ষণৰ বাবে ঘৰচিৰিকা দিৱস উদযাপন কৰিবলৈ অনুৰোধ কৰিছিল। যাৰ বাবে তেওঁ সন্মতিও প্ৰদান কৰিছিল।
কাঠেৰে নিৰ্মিত কৃত্ৰিম বাহত এটা ঘৰচিৰিকাই পোৱালীক আহাৰ খুওৱাৰ দৃশ্য
এনেদৰে, মুখ্যমন্ত্ৰীৰ বাসভৱনত ২০১০ চনৰ ২০ মাৰ্চত প্ৰথমবাৰৰ বাবে ঘৰচিৰিকা দিৱস উদযাপন কৰা হৈছিল। ২০১০ চনত ভাৰতীয় ডাক বিভাগেও ডাক টিকটত ঘৰচিৰিকাক এক বিশেষ স্থান প্ৰদান কৰিছিল। প্ৰখ্যাত পৰিৱেশবিদ মহম্মদ দিলাৱাৰৰ প্ৰচেষ্টাৰ ফলস্বৰূপে এতিয়া সমগ্ৰ বিশ্বতে ২০ মাৰ্চত বিশ্ব ঘৰচিৰিকা দিৱস উদযাপন কৰা হৈ আহিছে।
২০১২ চনত তেওঁ দিল্লী চৰকাৰৰ সহযোগত ৰাইজ অফ স্পেৰো অভিযান আৰম্ভ কৰিছিল। একে বছৰতে, দিল্লী চৰকাৰে ইয়াক ৰাজ্যিক চৰাই হিচাপে ঘোষণা কৰিছিল। তেওঁ বোম্বাই নেচাৰেল হিষ্ট্ৰি চছাইটিৰ সৈতেও জড়িত হৈ আছে।
বিহাৰৰ গয়া জিলাৰ নিছখা গাঁৱৰ তাঞ্জিল উৰ ৰহমানেও ঘৰচিৰিকা সংৰক্ষণ কৰিবলৈ এক অভিযানৰ সৈতে জড়িত হৈছিল। আনকি তেওঁ ঘৰচিৰিকাক সংৰক্ষণ কৰাৰ বাবে নিজৰ চাকৰি পৰ্যন্ত ত্যাগ কৰিছিল। তেওঁ ঘৰচিৰিকাৰ বাবে শ শ বাহ নিৰ্মাণ কৰিছে। তেওঁ তেওঁৰ ঘৰতো ঘৰচিৰিকাৰ বাবে বাহ নিৰ্মাণ কৰি দিছে। ইয়াৰ উপৰিও, তেওঁ গাওঁখনৰ প্ৰায় সকলোবোৰ গছতে ঘৰচিৰিকাৰ বাবে বাহ নিৰ্মাণ কৰি দিছে।
এই বাহবোৰ নিৰ্মাণ কৰিবলৈ, তেওঁ সৰু মাটিৰ পাত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰিছিল। ঘৰৰ চাল আৰু দেৱালত সৰু সৰুকৈ ফুটা কৰি বাহবোৰ ওলমাই দিছিল। এই কলহবোৰ গছৰ ডালত ওলোমাইও ৰখা হৈছিল। যিবোৰত, ঘৰচিৰিকাবোৰে তেওঁলোকৰ নিজা বাহ সাজি লৈছে। তেওঁ ঘৰচিৰিকাবোৰক সুৰক্ষা প্ৰদান কৰিবলৈ চিচিটিভি কেমেৰাও স্থাপন কৰিছে। কিয়নো গাওঁখনৰ বহুলোকে সেইবোৰ চিকাৰ কৰি আহিছিল।
এজাক ঘৰচিৰিকাই খাদ্য গ্ৰাহণ কৰি থকা দৃশ্য
তেওঁ এই চোৰাং চিকাৰীসকলৰ বিৰুদ্ধে আৰক্ষীৰ ওচৰত গোচৰ ৰুজু কৰিছিল আৰু তেওঁলোকৰ চিকাৰৰ ওপৰত সম্পূৰ্ণ নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰিছিল। এই কামত, তেওঁ গাওঁবাসীৰ পৰাও যথেষ্ট সমৰ্থন লাভ কৰি আহিছে।
ঘৰচিৰিকা বিহাৰৰ ৰাজ্যিক চৰাই। ২০১৩ চনত, ঘৰচিৰিকাবোৰে এই মৰ্যাদা লাভ কৰিছিল। কিছু সময় পূৰ্বে, বিহাৰৰ বন আৰু পৰিৱেশ বিভাগে সকলো চৰকাৰী কাৰ্যালয়, বাসগৃহ, বিদ্যালয়, সামূহিক ভৱন আৰু আন সকলো চৰকাৰী ভৱনত ঘৰচিৰিকাৰ সুৰক্ষাৰ বাবে কাঠেৰে নিৰ্মিত বাহ স্থাপনৰ অভিযান আৰম্ভ কৰিছিল।
ইয়াৰ অধীনত, সমগ্ৰ ৰাজ্যতে ঘৰচিৰিকা সংৰক্ষণৰ বাবে এক জনসজাগতা অভিযান আৰম্ভ হৈছিল। বিভিন্ন স্থানত বাটৰ নাট আৰু আলোচনাচক্ৰৰ জৰিয়তে, জনসাধাৰনক ঘৰচিৰিকা সংৰক্ষণৰ বাবে অনুপ্ৰাণিত কৰিব লাগিব।
চৰকাৰী বিদ্যালয়সমূহত শিশুসকলৰ মাজত ঘৰচিৰিকাৰ বাহ বিতৰণ কৰা হৈছিল। চৰকাৰে বিশ্বাস কৰে যে, বৰ্তমান ঘৰৰ চোতালবোৰ ক্ৰমান্বয়ে নাইকীয়া হৈ আহিছে। এনে পৰিস্থিতিত, ঘৰচিৰিকাৰ বাহ সাজিবলৈ সুৰক্ষিত ঠাই বিচাৰি পাবলৈ খুবেই কঠিন।
উত্তৰ প্ৰদেশত, কাঠেৰে নিৰ্মিত সৰু সৰু বাহ সকলোলোকৰ ঘৰত ৰাখিবলৈ আহ্বান জনোৱা হৈছিল। যাতে ঘৰচিৰিকাবোৰে বাস কৰিবলৈ উপযুক্ত ঠাই বিচাৰি পায়। বিষয়াসকলে কৈছে যে মানুহে ঘৰচিৰিকাক সংৰক্ষণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা উচিত। বাহ নিৰ্মাণ কৰি আৰু তেওঁলোকৰ বাবে খাদ্য আৰু পানীৰ ব্যৱস্থা কৰি সেইবোৰ ৰক্ষা কৰিব পৰা যায়।
বেচৰকাৰী সংগঠনবোৰেও চেভ স্পেৰো অভিযানত যোগদান কৰা আৰম্ভ কৰিছে। এই সৰু চৰাইটিক সংৰক্ষণ কৰিবলৈ গাঁৱৰ মানুহো আগবাঢ়ি আহিছে। চৰকাৰেও ঘৰচিৰিকা সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰা দেখা গৈছে। ঘৰচিৰিকাৰ সুৰক্ষাৰ বাবে সমগ্ৰ দেশতে চৰকাৰী পৰ্যায়ত এক অভিযান আগুৱাই লৈ যোৱা হৈছে।
পিয়াহৰ পানী টুপি পান কৰি তৃষ্ণা দূৰ কৰিছে দুটি ঘৰচিৰিকাই
ইয়াৰ অধীনত, মানুহক ঘৰচিৰিকাৰ অস্তিত্বৰ সংকটৰ বিষয়ে কোৱা হৈছে। বিদ্যালয়সমূহত সজাগতা কাৰ্যসূচীৰ আয়োজন কৰা হৈছে আৰু শিশুসকলক ঘৰচিৰিকা সংৰক্ষণৰ বিষয়ে কোৱা হৈছে। ঘৰচিৰিকাৰ বাহবোৰ শিশুসকলৰ মাজত বিতৰণ কৰা হৈছে, যাতে তেওঁলোকে সেইবোৰ তেওঁলোকৰ ঘৰত স্থাপন কৰে।
ঘৰচিৰিকা এটা সৰু চৰাই। ই পাতল মুগা ৰঙৰ। ইয়াৰ শৰীৰত সৰু ডানা আৰু হালধীয়া ঠোঁট থাকে আৰু ভৰিৰ ৰং হালধীয়া হয়। মতা ঘৰচিৰিকাৰ ডিঙিৰ ওচৰত ক'লা ৰঙৰ দাগ দেখা পোৱা যায়। ই পাচেৰাদেই পৰিয়ালৰ সদস্য। কিন্তু কিছুমান লোকে ইয়াক 'ৱিভাৰ ফিঞ্চ' পৰিয়ালৰ সদস্য বুলিও কয়।
ইহঁতে এটা সময়ত কমেও তিনিটাকৈ কণী দিয়ে। ঘৰচিৰিকাই অধিকাংশই জাকত বাস কৰি ভাল পায়। খাদ্যৰ সন্ধানত ঘৰচিৰিকাৰ জাকবোৰ দুই মাইল পৰ্যন্ত ভ্ৰমণ কৰিব পাৰে। চহৰাঞ্চলত ছয়টা প্ৰজাতিৰ ঘৰচিৰিকা পোৱা যায়। যাৰ ভিতৰত আছে হাউচ স্পেৰো, স্পেনিছ স্পেৰো, চিন্দ স্পেৰো, ৰুছেট স্পেৰো, ডেড চি স্পেৰো আৰু ট্ৰি স্পেৰো। তাৰে ভিতৰত হাউচ স্পেৰোক ঘৰচিৰিকা বুলি কোৱা হয়।
চহৰ অঞ্চলত ঘৰচিৰিকা অধিক মাত্ৰাত পোৱা যায়। ই সাধাৰণতে সকলো ধৰণৰ পৰিবেশত বাস কৰে। কিন্তু পাহাৰীয়া অঞ্চলত ই কম দৃশ্যমান হয়। কিন্তু সম্প্ৰতি ঘৰচিৰিকা বিলুপ্তিৰ পথত উপনীত হৈছে।
ভাৰত, ব্ৰিটেইন, ইটালী, ফ্ৰান্স, জাৰ্মানী আৰু চেক ৰিপাব্লিক আদিকে ধৰি বিশ্বৰ বহুতো দেশত ইয়াৰ সংখ্যা অতি দ্ৰুতগতিত হ্ৰাস পাইছে। পশ্চিমীয়া দেশবোৰৰ অধ্যয়ন অনুসৰি, ঘৰচিৰিকাৰ জনসংখ্যা বিপদজনক স্তৰলৈ নামি আহিছে।
শিশুসকলৰ মাজত ঘৰচিৰিকাৰ কৃত্ৰিম বাহ বিতৰন কৰা এক দৃশ্য
পক্ষী বিজ্ঞানীসকলে বিশ্বাস কৰে যে ঘৰচিৰিকাৰ জনসংখ্যা ৬০ ৰ পৰা ৮০ শতাংশ হ্ৰাস পাইছে। অন্ধ্ৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ দ্বাৰা কৰা এক অধ্যয়ন অনুসৰি, ঘৰচিৰিকাৰ সংখ্যা প্ৰায় ৬০ শতাংশ হ্ৰাস পাইছে।
ব্ৰিটেইনৰ ৰয়েল চছাইটি অৱ প্ৰটেকশ্বন অফ বাৰ্ডছে ভাৰতৰ পৰা বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তলৈ গৱেষকসকলে চলোৱা অধ্যয়নৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ঘৰচিৰিকাক ৰঙা তালিকাত অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছে। নেডাৰলেণ্ডত, ইয়াক 'বিৰল প্ৰজাতি'ৰ শ্ৰেণীত ৰখা হৈছে।
পৰিৱৰ্তনশীল পৰিৱেশ মুখ্যতঃ ঘৰচিৰিকাৰ সংখ্যা হ্ৰাস হোৱাৰ বাবে দায়বদ্ধ। পূৰ্বে ঘৰৰ চোতালবোৰ ডাঙৰ আছিল। ঘৰচিৰিকাৰ বাবে শস্য ঢালি দিয়া হৈছিল। পানী ভৰ্তি পাত্ৰবোৰ তেওঁলোকৰ বাবে ৰখা হৈছিল। তেওঁলোকে খাদ্য আৰু পানীৰ সন্ধানত ভ্ৰমণ কৰিব লগা হোৱা
বাগিচা, পথাৰ আৰু শস্যভঁৰালৰ পৰিৱৰ্তে কংক্ৰিটৰ অৰণ্যত বসতি স্থাপন কৰিছে। পূৰ্বে ঘৰবোৰত গছ আছিল, লাইট আদি আছিল। য'ত ঘৰচিৰিকাবোৰে তেওঁলোকৰ বাবে বাসস্থান তৈয়াৰ কৰি লৈছিল।
কিন্তু এতিয়া ঘৰৰ সলনি ফ্লেট নিৰ্মাণ কৰা আৰম্ভ হৈছে। য'ত চোতালৰ বাবে কোনো ঠাই নাই। পক্ষীবিজ্ঞানী আৰু বন্যপ্ৰাণী বিশেষজ্ঞসকলে বিশ্বাস কৰে যে পথাৰত কীটনাশকৰ অত্যাধিক ব্যৱহাৰে চৰাইবোৰক বেয়াকৈ প্ৰভাৱিত কৰিছে।
ঘৰচিৰিকা সংৰক্ষণৰ বাবে কৰা সজাগতা অভিযান
ঘৰচিৰিকাৰ পোৱালীৰ প্ৰাৰম্ভিক খাদ্য কেৱল পোক-পতংগ। কিন্তু এতিয়া মানুহে পথাৰৰ পৰা তেওঁলোকৰ ঘৰৰলৈ ৰাসায়নিক পদাৰ্থ ব্যৱহাৰ কৰে। যাতে উদ্ভিদবোৰ পোক-পতংগই নষ্ট কৰিব নোৱাৰে। এনে পৰিস্থিতিত ঘৰচিৰিকাৰ দৰে চৰাইবোৰে খাদ্য খাবলৈ নাপায়। আনকি পোক-পতংগ থাকিলেও, কীটনাশকৰ ফলত সেইবোৰৰ মৃত্যু হয়। পিছত এই বিষাক্ত পোক-পতংগবোৰ খাই ঘৰচিৰিকাবোৰৰো মৃত্যু হয়।
যেতিয়া সীহ-মুক্ত পেট্ৰ'ল জ্বলে, মিথাইল নাইট্ৰেট নামৰ এক যৌগ উৎপন্ন হয়। যি সৰু জন্তুৰ বাবে অতি ক্ষতিকাৰক। কাৰখানাৰ পৰা ওলোৱা বিষাক্ত ধোঁৱাই ঘৰচিৰিকাক ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰি আহিছে। এতিয়া ঘৰবোৰত ঘৰচিৰিকাৰ বাবে খাদ্য আৰু পানী ৰখাৰ প্ৰথাও ক্ৰমান্বয়ে বন্ধ হৈ গৈছে। সেয়েহে, ঘৰচিৰিকাৰ বাবে খাদ্যৰ সংকতেও দেখা দিছে।
ঘৰচিৰিকাবোৰে বাহ সজাৰ বাবে সুৰক্ষিত স্থানৰ অভাৱ। সেয়েহে ইয়াৰ কণী আৰু পোৱালিবোৰ অন্য প্ৰাণী্যে ভক্ষণ কৰে। ঘৰচিৰিকাই নিজেও ঈগল, চিলনী আৰু মেকুৰীৰ খাদ্য হৈ পৰে। আনকি ঘৰচিৰিকাই ঘৰত বাহ সাজিলেও, মানুহে ইয়াক দেখাৰ লগে লগে ধ্বংস কৰি দিয়ে।
ইয়াৰ উপৰিও, মোবাইল টাৱাৰৰ পৰা ওলোৱা তৰংগবোৰ চৰাইৰ বাবে অধিক ক্ষতিকাৰক বুলি গণ্য কৰা হৈছে। এই তৰংগবোৰে তেওঁলোকৰ দিশ বিচৰা প্ৰণালীক প্ৰভাৱিত কৰিছে আৰু সেইবোৰৰ প্ৰজননৰ ক্ষেত্ৰটো বিৰূপ প্ৰভাৱ পৰিছে। পক্ষীবিজ্ঞানীসকলে কয় যে চৰাইৰ বাহৰ বাবে এক বিশেষ স্থান প্ৰদান কৰিব লাগিব। য'ত ইহঁতৰ কণী আৰু পোৱালীবোৰ সুৰক্ষিত থাকে।
ঘৰচিৰিকাৰ অস্তিত্ব বিপদাপন্ন হৈ আছে। যদি ইয়াক সোনকালে সংৰক্ষণ কৰাৰ বাবে কাৰ্যকৰী পদক্ষেপ লোৱা নহয়, তেন্তে ভৱিষ্যত প্ৰজন্মই ইয়াৰ বিষয়ে সাধুকথাহে শুনিব লাগিব। ঘৰচিৰিকাৰ সংৰক্ষণৰ বাবে জনসাধাৰণৰ মাজত সজাগতা সৃষ্টি কৰিব লাগিব। আনকি বিশ্ব ঘৰচিৰিকা দিৱস পাৰ হোৱাৰ পাছতো, চেভ স্পেৰো অভিযান লেহেম হোৱা উচিত নহয়। এই অভিযান জনসাধাৰণৰ ওচৰলৈ লৈ যাব লাগিব, তেতিয়াহে ইয়াৰ উন্নত ফলাফল পোৱা যায়।
ঘৰচিৰিকাৰ সংৰক্ষণৰ দায়িত্ব কেৱল চৰকাৰৰ নহয়, ই আমাৰ সকলোৰে অংশীদাৰী দায়িত্ব। সেয়েহে, সকলোৱে ঘৰচিৰিকা সংৰক্ষণৰ বাবে একেলগে কাম কৰিব লাগিব। যাতে আমাৰ ঘৰৰ চোতালত ঘৰচিৰিকাৰ পুনৰ কিৰিলি শুনিবলৈ পোৱা যায়।
(লেখক এগৰাকী কবি, গল্পকাৰ আৰু সাংবাদিক)
.webp)
