পংকজ কুমাৰ নেওগ
বালুচিস্তানৰ ইতিহাসত ৬ হাজাৰ মহিলাৰ একেই কৰুণ কাহিনী। এগৰাকী বালুচ জীয়ৰীয়ে সৰুৰে পৰা যেন দুখকেই চিনি আহিছে। জন্ম হৈ ডাঙৰ হৈ অহাৰ লগে লগে এগৰাকী বালুচ কন্যাই ঘৰত দেউতাকক নেদেখি যেতিয়া মাকক প্ৰশ্ন কৰে–‘মা, সকলো ল'ৰা-ছোৱালীৰ দেউতাক থাকে, আমাৰ দেউতা ক'ত?’, মাকহঁতে তেতিয়া প্ৰায়েই উত্তৰ দিয়ে –‘আইজনী, তোমাৰ দেউতা ক'ত আছে আমি নাজানোঁ।’
অলপ ডাঙৰ হৈ জীয়ৰীয়ে গম পায় যে মাক অৰ্ধ বিধৱা আৰু মাকৰ বাহিৰেও বালুচিস্তানত ৬ হাজাৰ মহিলা আছে যিসকল অৰ্ধ বিধৱা। সেই মহিলাসকলে তেওঁলোকৰ স্বামী জীয়াই আছে নে পাকিস্তানী সেনাই হত্যা কৰিছে সেই কথা নাজানে। বালুচসকলৰ ঘৰলৈ পাকিস্তানী সেনা আহি পৰিয়ালৰ পুৰুষসকলক ধৰি লৈ যায়। সেই লোকসলক ক’লৈ নিয়া বা ক’ত থোৱা হয় সেই কথাবোৰ কেতিয়াও জনা নাযায়, আনকি তেওঁলোকৰ মৃতদেহো ক’তো বিচাৰি পোৱা নাযায়।
যেতিয়া বালুচিস্তান চৰকাৰে নিৰুদ্দেশ হোৱা লোকৰ তালিকা প্ৰস্তুত কৰিছিল সেই তালিকাত ৬০০০ৰো অধিক লোকৰ নাম অন্তৰ্ভুক্ত হৈছিল। মাহৰাং বালুচেও তেওঁৰ পৰিয়ালত ঘটা এনে ঘটনা প্ৰত্যক্ষ কৰিছিল। মাহৰাঙে এমবিবিএছ উত্তীৰ্ণ হৈ এমডি ডিগ্ৰী সমাপ্ত কৰাৰ সময়তে তেওঁলোকৰ জনগোষ্ঠীটোৰ ওপৰত তীব্ৰ আক্ৰমণ আৰম্ভ হয় আৰু প্ৰত্যুত্তৰত তেওঁ বালুচিস্তানৰ নিৰুদ্দেশ হোৱা লোকসকলৰ বাবে সমগ্ৰ পাকিস্তানত আন্দোলন আৰম্ভ কৰে।
টাইম আলোচনীত মাহৰাং বালুচ
ডাঃ মাহৰাঙে ‘বালুচ ইয়াকজেহতি কমিটি’ (BYC)ৰ নেতৃত্ব দিয়ে আৰু ২০২৪ চনৰ ২৮ জুলাই তাৰিখে গোৱাদাৰৰ বালুচ ৰাজি মুচি (বালুচ জাতীয় সমাবেশ)ত যোগ দিয়ে। এই অনুষ্ঠানৰ লক্ষ্য আছিল নির্যাতনৰ বিৰুদ্ধে বালুচসকলক ঐক্যবদ্ধ কৰা। তেওঁৰ এটা আহ্বানে বালুচিস্তানৰ লাখ লাখ লোকক একত্ৰিত কৰিছিল। বালুচিস্তানৰ পৰা ইছলামাবাদলৈ তেওঁৰ যাত্ৰা আছিল সফল যিয়ে সমগ্ৰ পাকিস্তান চৰকাৰক কঁপাই তোলে।
১৯৯৩ চনত এটি বালুচ পৰিয়ালত মাহৰাঙে জন্মগ্রহণ কৰে। তেওঁৰ দেউতাক আব্দুল গফ্ফৰ লেংগোভ পাকিস্তানত মানৱাধিকাৰ উলঙ্ঘনৰ বিৰুদ্ধে মাত মতা এজন সক্ৰিয় কৰ্মী আছিল। ২০০৯ চনৰ ১২ ডিচেম্বৰত কৰাচীৰ চিকিৎসালয়লৈ যোৱাৰ পথত পাকিস্তানৰ নিৰাপত্তা বাহিনীয়ে মাহৰাঙৰ পিতৃক অপহৰণ কৰে যদিও পিছলৈ তেওঁক মুকলি কৰি দিয়ে। সেই ১৬ বছৰ বয়সতে তেওঁ দেউতাকৰ অপহৰণৰ প্রতিবাদ আৰম্ভ কৰি ছাত্র প্রতিৰোধ আন্দোলনত সুপৰিচিত হৈ উঠে।
২০১১ চনৰ জুলাই মাহত আব্দুল গফ্ফৰক আকৌ এবাৰ অপহৰণ কৰা হয় আৰু নির্যাতনৰ দাগেৰে সৈতে তেওঁক মৃত অৱস্থাত পোৱা যায়। পৰৱৰ্তী সময়ত ২০১৭ চনৰ ডিছেম্বৰত মাহৰাঙৰ ভাতৃকো অপহৰণ কৰা হয় যদিও তেওঁ মুক্তি লাভ কৰে। তাৰ পাছৰ পৰাই মাহৰাং বালুচ প্রতিৰোধ আন্দোলনৰ অন্যতম বিশিষ্ট ব্যক্তিত্ব হৈ উঠে। তেওঁ বালুচিস্তানৰ পৰাা চৰকাৰৰ প্রাকৃতিক সম্পদ আহৰণৰ প্রতিবাদ জনায় আৰু ২০২০ চনত বোলান মেডিকেল কলেজত প্রস্তাৱিত সংৰক্ষণ ব্যৱস্থাৰ অপসাৰণৰ প্রতিবাদ কৰি এদল ছাত্রৰ নেতৃত্ব দিয়ে। দলটোৰ সক্রিয়তা আৰু অনশন ধর্মঘটৰ ফলত প্রস্তাৱিত নীতি পৰিৱৰ্তন বাতিল কৰা হৈছিল।
দলবন্দিন প্ৰেছ ক্লাবৰ সন্মুখত শিশুসকলৰ বিক্ষোভ প্ৰদৰ্শন
জলবায়ু কর্মী গ্রেটা থানবার্গ সহ বিশিষ্ট ব্যক্তিসকলে টুইটাৰৰ যোগেৰে মাহৰাং বালুচক আন্তর্জাতিক সমর্থন জনাইছে। তেওঁলোকে বালুচৰ সৈতে এইদৰে সংহতি প্রকাশ কৰিছে – ‘বিশ্বজুৰি জলবায়ু ন্যায়বিচাৰ কর্মীসকলে মাহৰাং বালুচ আৰু অন্যান্য শান্তিপূর্ণ বিক্ষোভকাৰীসকলৰ সৈতে থিয় দিছে যিসকলে বালুচিস্তানত মানৱাধিকাৰ লঙ্ঘনৰ বিৰুদ্ধে মাত মতাৰ বাবে ইছলামাবাদ পুলিছৰ দ্বাৰা আটক, নির্যাতন আৰু হাৰাশাস্তিৰ চিকাৰ হৈছে।’
তুৰবাতৰ পৰা ইছলামাবাদলৈ কৰা ‘লং মার্চ’ৰ সময়ত বালুচ মহিলাসকল ৰাষ্ট্ৰীয় বাহিনীৰ তীব্র নিপীড়নৰ সন্মুখীন হোৱা সময়ত এই সমর্থন প্রদর্শন আহিছিল। একেদৰে নোবেল শান্তি পুৰস্কাৰ বিজয়ী মালালা ইউছুফজাইয়েও তেওঁৰ সমৰ্থন জনাই টুইট কৰিছিল – ‘মই মোৰ বালুচ ভগ্নীসকলৰ সৈতে থিয় দিছো যি সকলে বলপূর্বকভাৱে নিৰুদ্দেশৰ বাবে জবাবদিহিতাৰ দাবী কৰিছে। শান্তিপূর্ণ প্রতিবাদ তেওঁলোকৰ অধিকাৰ আৰু তেওঁলোকৰ মাত অৱশ্যেই শুনিব লাগিব।’
২০২৪ চনৰ অক্টোবৰত টাইম আলোচনীয়ে মাহৰাঙক ৰাষ্ট্রীয় নিপীড়নৰ বিৰুদ্ধে তেওঁৰ অসাধাৰণ সাহস আৰু বালুচিস্তানত বলপূর্বকভাৱে হোৱা অন্তর্ধান আৰু মানৱাধিকাৰ লঙ্ঘনৰ বিৰুদ্ধে তেওঁৰ নিৰলস সমর্থনৰ স্বীকৃতিস্বৰূপে বছৰৰ ১০০ গৰাকী উদীয়মান প্রভাৱশালী নেতাৰ এজন অন্যতম হিচাপে মনোনীত কৰে। কিন্তু টাইম ইভেন্টত যোগদানৰ বাবে তেওঁক নিউইয়র্ক চিটিলৈ যোৱাত বাধা দিয়াৰ লগতে জিন্না আন্তর্জাতিক বিমানবন্দৰত তেওঁ নানা ধৰণৰ হাৰাশাস্তিৰ সন্মুখীন হয়। সহকৰ্মী ছামি বালুচৰ সৈতে উভতি অহাৰ সময়ত তেওঁলোক আৰু হাৰাশাস্তিৰ চিকাৰ হয়।
সুখৰ দিনত স্বামীৰ সৈতে মাহৰাং বালুচ
সাধাৰণ পোছাকত থকা বিষয়াসকলে তেওঁৰ পাছপোর্ট আৰু মোবাইল ফোন জব্দ কৰাৰ লগতে তেওঁলোকৰ অপহৰণৰো চেষ্টা চলায়। মাহৰাঙৰ অধিবক্তাৰ মতে পাকিস্তান চৰকাৰে গোপনে তেওঁৰ নাম সন্ত্রাসবাদ, ধন সৰবৰাহ আৰু প্ৰৱঞ্চনাৰ দৰে অপৰাধমূলক কর্মকাণ্ডত জড়িত সন্দেহজনক ব্যক্তিসকলৰ পঞ্জীয়ন থকা পাকিস্তান জাতীয় পৰিচয় তালিকা (PNIL)ত অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছিল।
৩ অক্টোবৰ তাৰিখে টাইমৰ প্রভাৱশালী তালিকাত মাহৰাঙৰ নাম অন্তর্ভুক্ত হোৱাৰ কেইদিনমানৰ পাছতে এই কাৰ্য সম্পন্ন কৰা হৈছিল। ইয়াৰ প্রতিক্রিয়াস্বৰূপে পাকিস্তানৰ মানৱাধিকাৰ কমিছনে বালুচসকলৰ ‘সচলতা স্বাধীনতা’ৰ দাবী জনায়। আনহাতে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ মানৱাধিকাৰ ৰক্ষাৰ বিশেষ প্ৰতিবেদক মেৰী ললৰে ‘হাৰাশাস্তি, ভীতি প্ৰদৰ্শন আৰু দুর্ব্যৱহাৰ’ৰ উদ্ধৃতি দি সামাজিক মাধ্যমত এই কাণ্ডৰ গভীৰ উদ্বেগ প্রকাশ কৰে।
২০২৪ চনৰ ১১ অক্টোবৰত ডাঃ বালুচক বিদেশ ভ্রমণত নিষেধাজ্ঞা দিয়াৰ কেইদিনমানৰ পাছতে স্থানীয় এজন ব্যৱসায়ীয়ে কায়েদাবাদৰ মালিৰ জিলাত তেওঁৰ বিৰুদ্ধে সন্ত্রাসবাদৰ গোচৰ ৰজু কৰে। প্রাথমিক তথ্য প্রতিবেদনত অভিযোগকাৰীয়ে ডাঃ বালুচক ‘তেওঁৰ অঞ্চলত হিংসাৰ উচটনি দিয়া’ বুলি অভিযোগ কৰে যদিও কায়েদাবাদ ষ্টেছন হাউছ বিষয়াই বালুচ আৰু তেওঁৰ সহকর্মীসকলৰ বিৰুদ্ধে এনেধৰণৰ কার্যকলাপৰ কোনো প্ৰমাণ দেখুৱাব নোৱাৰে।
বালুচ নাগৰিকৰ অপহৰণ আৰু নিৰুদ্দেশক লৈ প্ৰতিবাদ সাব্যস্ত কৰিছে বালুচ য়াকজেহতি সমিতিৰ সদস্যসকলে
বালুচে এই অভিযোগসমূহক চক্ৰান্তমূলক বুলি খাৰিজ কৰি তেওঁলোকৰ সন্মিলিত সংগ্ৰামৰ সৈতে জড়িতসকলক ভীতি প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ এই ধৰণৰ প্ৰতিবেদনৰ লক্ষ্য বুলি দাবী কৰে। চলিত বছৰৰ ২২ মার্চত কুৱেটাৰ এটা অৱস্থান বিক্ষোভত অভিযানৰ সময়ত বালুচক গ্রেপ্তাৰ কৰা হয়। বালুচিস্তান চৰকাৰে তেওঁ আৰু অন্যান্য বিয়াইচি (BYC) কর্মীসকলে কুৱেটা অসামৰিক চিকিৎসালয়ত আক্ৰমণৰ পৰিকল্পনা কৰি হিংসামূলক কামৰ উচটনি দিয়াৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰে। বলপূর্বকভাৱে নিৰুদ্দেশ কৰাৰ প্রতিবাদত বিয়াইচি বিক্ষোভকাৰীসকলৰ ওপৰত আৰক্ষীৰ ব্যাপক অভিযানৰ মাজতে ডাঃ বালুচক গ্রেপ্তাৰ কৰা হয়।
পাকিস্তানী কৰ্তৃপক্ষই ডাঃ বালুচৰ বিৰুদ্ধে ৰাষ্ট্ৰবিৰোধী আৱেগ প্ৰচাৰ আৰু অশান্তিৰ উচটনি দিয়াৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে। ২০২৪ চনৰ জানুৱাৰী মাহত পাকিস্তান দণ্ডবিধিৰ ১২৪-এ (ৰাষ্ট্ৰদ্ৰোহ) ধাৰাত তেওঁৰ বিৰুদ্ধে এফআইআৰ দাখিল কৰা হৈছিল য’ত তেওঁৰ ভাষণ ৰাষ্ট্ৰৰ সমালোচনামূলক আৰু ৰাজহুৱা বিশৃংখলতাৰ সৃষ্টি কৰিব পৰা বুলি অভিযোগ উত্থাপিত হৈছিল।
বিষয়াসকলে দাবী কৰে যে তেওঁৰ বক্তব্যই বালুচিস্তানৰ ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা আৰু স্থিতিশীলতাৰ প্ৰতি ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিছে। ২০২৪ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত চৰকাৰী মুখপাত্ৰ আকিল মালিকে বিয়াইচি সন্দৰ্ভত উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰিছিল। তেওঁ পৰামৰ্শ দিছিল যে গোটটোৰ প্ৰতিবাদ আৰু বিক্ষোভ মানৱ অধিকাৰৰ পোষকতাৰ বাহিৰলৈকে বিস্তৃত। ইয়াত এনে কাহিনী সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে যিবোৰক ৰাষ্ট্ৰীয় কৰ্তৃপক্ষৰ বাবে প্ৰত্যাহ্বানমূলক বুলি ধৰিব পাৰি। ইয়াৰ উপৰিও বিদেশী প্ৰভাৱে তেওঁলোকৰ সক্ৰিয়তাক গঢ় দিয়াৰ সম্ভাৱনাৰ কথাও তেওঁ উল্লেখ কৰিছিল।
এক সংবাদমেলত ডাঃ মাহৰাং বালুচ
চলিত বছৰৰ ২২ মাৰ্চত গ্ৰেপ্তাৰ হোৱাৰ পাছত কৰ্তৃপক্ষই ডাঃ বালুচক কুৱেটাত হোৱা প্ৰতিবাদৰ সৈতে জড়িত কৰে য’ত বিক্ষোভকাৰী আৰু নিৰাপত্তা বাহিনীৰ মাজত সংঘৰ্ষৰ সৃষ্টি হয়। বিষয়াসকলে দাবী কৰে যে বলপূৰ্বকভাৱে নিৰুদ্দেশ কৰাৰ বিৰুদ্ধে হোৱা বিক্ষোভ হিংসালৈ পৰিণত হোৱা হেতু শ্লোগান আৰু কাৰ্য্যক ৰাষ্ট্ৰ বিৰোধী বুলি গণ্য কৰা হয়। কিন্তু মানৱ অধিকাৰ সংগঠন আৰু তেওঁৰ সমৰ্থকসকলে এই অভিযোগ খণ্ডন কৰি প্ৰতিবাদ শান্তিপূৰ্ণ আছিল আৰু আৰু তেওঁক অন্যায়ভাৱে লক্ষ্য কৰি লোৱা হৈছে বুলি দাবী কৰিছে।
পাকিস্তান চৰকাৰে তেওঁৰ সক্ৰিয়তাক জাতীয় ঐক্যৰ বাবে সম্ভাৱ্য প্ৰত্যাহ্বান হিচাপে গ্ৰহণ কৰিলেও তেওঁৰ সমৰ্থকসকলে বালুচিস্তানৰ মানৱীয় উদ্বেগৰ প্ৰতি তেওঁ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে বুলি যুক্তি আগবঢ়ায়। ডাঃ মাহৰাঙৰ গ্রেপ্তাৰে প্রমাণ কৰে যে পাকিস্তানৰ সংঘাত এতিয়া আৰু কেৱল বালুচ বিদ্রোহীসকলৰ মাজত সীমাবদ্ধ নহয় – ই প্রতিষ্ঠানৰ বক্তব্য, নীতি আৰু কর্মকাণ্ডক প্ৰত্যাহ্বান জনাবলৈ সাহস কৰা প্রতিজন বালুচৰ বিৰুদ্ধে এখন বৃহত্তৰ যুদ্ধ পৰিচালনা কৰিছে।
যদি ৰাষ্ট্ৰই দাবী কৰে যে তেওঁলোকে সশস্ত্র সংগ্রামৰ কাৰণে বিএলএৰ সৈতে আলোচনা কৰিব নোৱাৰে তেনেহলে শান্তিপূর্ণ প্রতিবাদ সমাবেশৰ নেতাক লক্ষ্য কৰি লোৱাৰো ন্যায্যতা থাকিব নোৱাৰে। ডাঃ মাহৰাঙৰ ক্রমবর্ধমান জনপ্রিয়তা পাকিস্তান চৰকাৰৰ ভয়ৰ কাৰণ হৈ পৰিছে। তেওঁৰ ভীতিহীন মনোভাৱ আৰু অগ্ৰগতিয়ে নতুন বালুচ প্ৰজন্মক বলপূৰ্বকভাৱে নিৰুদ্দেশ কৰা, নির্যাতন, ন্যায়িক বহির্ভূত হত্যাকাণ্ড আৰু পদ্ধতিগত নিপীড়নৰ বিৰুদ্ধে প্রতিৰোধ আন্দোলনত যোগ দিবলৈ অনুপ্রাণিত কৰিছে। তথাপিও এই দমন-পীড়ন কাৰ্য ৰাজ্যিক হিংসাৰ বাহিৰলৈকো বিস্তৃত। পাকিস্তানী সংবাদ মাধ্যম আৰু ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ কর্মীসকল তেওঁৰ বিৰুদ্ধে চৰিত্রহনন আৰু বিভ্রান্তিৰ এটা জঘন্য প্রচাৰত লিপ্ত হৈছে।
ডাঃ মাহৰাঙৰ গ্রেপ্তাৰ বালুচিস্তানৰ বাবেও এটা ঐতিহাসিক টাৰ্নিং পইন্ট। পাকিস্তান চৰকাৰ এতিয়া দুটি অত্যন্ত সক্রিয় ফ্রন্টত যুঁজিবলৈ বাধ্য হৈছে - এটা হ’ল দীর্ঘস্থায়ী সশস্ত্র বিদ্রোহ আৰু আনটো হ’ল সমগ্ৰ প্রদেশখনতে ডঃ মাহৰাঙৰ নেতৃত্বত অভূতপূর্ব জনসংযোগ। এই স্তৰৰ ঐক্যবদ্ধ, দৃঢ়প্রতিজ্ঞ আৰু ব্যাপক জনপ্রতিৰোধ বালুচিস্তানে পূৰ্বতে কেতিয়াও প্ৰত্যক্ষ কৰা নাই।
ই এই অঞ্চলটোৰ সংগ্রামৰ এটা নতুন আৰু ৰূপান্তৰকাৰী অধ্যায়ৰ ইঙ্গিত দিয়ে। ডাঃ মাহৰাঙে অধিক বিদ্ৰোহী, আত্মবিশ্বাসী, আৰু ৰাজনৈতিকভাৱে সচেতন বালুচ প্ৰজন্মৰ বীজ ৰোপণ কৰিছে – যি প্ৰজন্মই মৌলিক অধিকাৰ অবিহনে তৃতীয় শ্ৰেণীৰ নাগৰিক হিচাপে জীয়াই থাকিবলৈ অস্বীকাৰ কৰে।
(লেখক ওমানৰ মাস্কাটস্থিত এগৰাকী অৱসৰপ্ৰাপ্ত অভিযন্তা)
