ড০ জফৰ দাৰিক কাছমী / আলিগড়
বহু মুছলমান সমাজত এটা ভুল ধাৰণা আছে যে, ইছলাম আৰু বিজ্ঞানৰ মাজত সংঘাত বিৰাজমান। প্ৰকৃততে, এইটো বিশ্বাস ইছলামৰ আত্মাৰ বিৰোধী, যিয়ে কেৱল জ্ঞানৰ মূল্যই নহয়, ইয়াৰ সাধনক এক পবিত্ৰ কৰ্তব্য বুলি গণ্য কৰে। শান্তি আৰু বিকাশৰ বাবে বিশ্ব বিজ্ঞান দিৱস উপলক্ষে এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্ন উত্থাপিত হৈছে যে: বিজ্ঞানৰ উদ্দেশ্য কেৱল আৰ্থিক সকাহ দিয়া নে, ইয়াৰ উদ্দেশ্য শান্তি, ন্যায় আৰু মানৱ জাতিৰ কল্যাণ সাধন কৰা?
মানৱ ইতিহাসত দেখা গৈছে যে, বৈজ্ঞানিক আৰু বৌদ্ধিক অগ্ৰগতিয়ে জীৱনৰ গুণগত মানদণ্ডক নিৰন্তৰভাৱে উন্নত কৰি আহিছে। এই দিৱসটোৱে আমাক এই কথা মনত পেলাই দিয়ে যে, বিজ্ঞান কেৱল গৱেষণাগাৰ বা উদ্ভাৱনতে সীমাবদ্ধ নহয়, ই সম্প্ৰীতি, সমতা আৰু মানৱ প্ৰগতিৰো এক মাধ্যম।
প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
কোৰাণত প্ৰায় ৭৫০টা আয়াত আছে, যিয়ে বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড আৰু ইয়াৰ ঘটনাৱলীৰ বিষয়ে চিন্তা কৰিবলৈ আমাক আহ্বান জনায়, লগতে ই বিশ্বাস আৰু বৌদ্ধিক কৌতূহলৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰে। ছূৰা আল-ই-ইমৰান (৩:১৯০)ত উল্লেখ আছে, "আকাশমণ্ডল আৰু পৃথিৱীৰ সৃষ্টি আৰু ৰাতি আৰু দিনৰ পৰিৱৰ্ত্তনতো বুজি পোৱা লোকসকলৰ বাবে বহু নিদৰ্শনসমূহ আছে।"
এই আয়াতত বিজ্ঞান-পৰ্যবেক্ষণ, ধ্যান আৰু বিশ্লেষণৰ সাৰমর্ম সুন্দৰভাৱে তুলি ধৰা হৈছে। ইছলামক, জীৱনৰ এক সম্পূৰ্ণ আৰু কৰুণাশীল ধাৰা হিচাপে, জ্ঞান আৰু বিজ্ঞানক মানৱ জাতিৰ সেৱা আৰু ন্যায় ৰক্ষাৰ সঁজুলি হিচাপে গণ্য কৰা হয়। কোৰাণে বাৰে বাৰে মানুহক চিন্তা কৰিবলৈ, ধ্যান কৰিবলৈ আৰু সৃষ্টিৰ নিদৰ্শনসমূহ পৰ্যবেক্ষণ কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰি আহিছে। ই লগতে বৌদ্ধিক অনুসন্ধান আৰু নৈতিক সচেতনতা উভয়কে অনুপ্ৰাণিত কৰে।
যেতিয়া ইউনেস্ক'ই ২০০১ চনত শান্তি আৰু বিকাশৰ বাবে বিশ্ব বিজ্ঞান দিৱসৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল, ইয়াৰ উদ্দেশ্য আছিল যে, বৈজ্ঞানিক অগ্ৰগতিয়ে তেতিয়াহে প্ৰকৃত মূল্য লাভ কৰে, যেতিয়া ই নৈতিকতাৰদ্বাৰা পৰিচালিত হয় আৰু শান্তি আৰু বহনক্ষম প্ৰগতিৰ দিশত পৰিচালিত হয়। এই দিৱসৰ উদ্দেশ্য হৈছে, বৈজ্ঞানিক সজাগতা বৃদ্ধি কৰা, বিজ্ঞানক বহনক্ষম বিকাশৰ সৈতে সংযুক্ত কৰা, শিক্ষা, স্বাস্থ্য আৰু পৰিৱেশ সুৰক্ষাৰ বাবে বিজ্ঞানক ব্যৱহাৰ কৰা আৰু সকলো বৈজ্ঞানিক কাৰ্যকলাপত নৈতিক দায়িত্ব নিশ্চিত কৰা।
ইউনেস্কো
ইছলামে মানৱ জীৱনৰ বাবে এক বিস্তৃত কাঠামো প্ৰদান কৰে, আধ্যাত্মিক, বৌদ্ধিক, নৈতিক আৰু ভৌতিক মাত্ৰা সম্বোধন কৰে। ই কেৱল উপাসনাকে নহয়, ই জ্ঞান, গৱেষণা আৰু যুক্তিসংগত চিন্তাৰ ওপৰতো গুৰুত্ব দিয়ে।ঐতিহাসিকভাৱে ইছলামেই আছিল বৈজ্ঞানিক অনুসন্ধানৰ দুৱাৰ মুকলি কৰা প্ৰথম সভ্যতা। কোৰাণে মুমিনসকলক (বিশ্বাসীসকলক) আকাশ, পৃথিৱী, তৰা, মহাসাগৰ, উদ্ভিদ, প্ৰাণী আৰু আনকি তেওঁলোকৰ নিজৰ সৃষ্টিৰ ৰহস্যসমূহ পৰ্যবেক্ষণ কৰিবলৈ আহ্বান জনায়। এই গভীৰ পৰ্যবেক্ষণে বৈজ্ঞানিক অনুসন্ধানৰ ভেটি গঠন কৰে।
কোৰাণৰ শিক্ষাৰদ্বাৰা অনুপ্ৰাণিত হৈ, ইছলামৰ সোণালী যুগৰ (৮ম-১৩শ শতিকা) মুছলিম পণ্ডিতসকলে বিশ্বজনীন জ্ঞানৰ ক্ষেত্ৰত উল্লেখযোগ্য অৱদান আগবঢ়াইছিল। ইউৰোপত অন্ধকাৰ যুগৰ সময়ছোৱাত বাগদাদ, ডামাছকাচ, কৰ্ডোবা আৰু বুখাৰাৰ দৰে চহৰবোৰ শিক্ষাৰ আৰু উদ্ভাৱনৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে বিকশিত হৈছিল।
মুছলমান বিজ্ঞানীসকলে গণিত, জ্যোতিৰ্বিজ্ঞান, চিকিৎসা, ৰসায়ন, পদাৰ্থবিজ্ঞান, উদ্ভিদবিজ্ঞান আৰু অভিযান্ত্ৰিক ক্ষেত্ৰত যুগান্তকাৰী কামৰ জৰিয়তে আধুনিক বিজ্ঞানৰ ভেটি স্থাপন কৰিছিল। তেওঁলোকৰ ভিতৰত অন্যতম আছিলঃ আল খোৱাৰিজমী বীজগণিতৰ প্ৰতিষ্ঠাতা। "এলগ'ৰিদম" শব্দটো তেওঁৰ নামৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে।
বীজগণিতৰ প্ৰতিষ্ঠাতা আল খোৱাৰিজমীৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
ইবনে আল-হেইথাম (আলহাজেন) - অপটিক্সৰ পথ প্ৰদৰ্শক, যিয়ে প্ৰণালীবদ্ধ পৰীক্ষাৰ জৰিয়তে প্ৰতিফলন আৰু বিভাজন অধ্যয়ন কৰিছিল।
জাবিৰ ইবনে হায়ান (গেবেৰ) - ৰসায়ন বিজ্ঞানৰ পিতৃ হিচাপে জনা যায়।
ইবনে ছিনা (এভিচেন্না) - আল-কানুন ফি আল-তিব্ব (চিকিৎসাৰ কেন'ন) ৰ লেখক, যিখন ইউৰোপৰ শতিকাজুৰি এক মানক চিকিৎসা গ্ৰন্থ আছিল।
আল-বিৰুনি - পৃথিৱীৰ পৰিধি সঠিকভাৱে গণনা কৰিছিল আৰু ইয়াৰ ঘূৰ্ণন অধ্যয়ন কৰিছিল।
ইবনে ৰুছদ (এভাৰ'জ) - দাৰ্শনিক আৰু বিজ্ঞানী, যিজনে আৰিষ্টটলৰ ওপৰত তেওঁৰ মন্তব্যৰ জৰিয়তে বিশ্বাস আৰু যুক্তিৰ সমন্বয় সাধন কৰিছিল।
এই পণ্ডিতসকলে বিজ্ঞান আৰু বিশ্বাসৰ মাজত কোনো সংঘাত দেখা নাপালে; তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ গৱেষণাক ঈশ্বৰৰ সৃষ্টি আৰু মানৱ জাতিৰ সেৱাৰ বিষয়ে বুজিবলৈ এক মাধ্যম হিচাপে গণ্য কৰিছিল।
আল-বিৰুনিৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
আধুনিক বিজ্ঞান হৈছে পৰ্যবেক্ষণ, পৰীক্ষণ আৰু যুক্তিৰ ওপৰত আধাৰিত, যি ইছলামে এহেজাৰ বছৰ পূৰ্বে প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল। ইয়াৰ মাজত থকা পার্থক্যটো হ'ল- বিজ্ঞানে মহাবিশ্বৰ কাৰ্য্যক্ৰমৰ বিষয়ে গৱেষণা কৰে আৰু ইছলামে ইয়াৰ অস্তিত্বৰ কাৰণো ব্যাখ্যা কৰে।
কোৰাণত এনে অন্তৰ্দৃষ্টি আছে, যি আধুনিক বিজ্ঞানে শতাব্দী পিছত আৱিষ্কাৰ কৰা আৱিষ্কাৰৰ সৈতে মিল খায়। উদাহৰণস্বৰূপে, মহাবিশ্বৰ বিস্তাৰৰ বিষয়ে ছূৰা 'আদ-দাৰিয়াট' (৫১:৪৭) ত বৰ্ণনা কৰা হৈছেঃ "আৰু আমি আকাশক নিজ শক্তিৰে নিৰ্মাণ কৰিছো আৰু নিশ্চয় আমিয়েই ইয়াক বিস্তাৰ কৰিছো।"
ছূৰা আল-মুমিনুন (২৩:১২-১৪) ত উল্লেখিত মানৱ ভ্ৰূণৰ বিকাশৰ স্তৰসমূহ আধুনিক ভ্ৰূণ বিজ্ঞানৰ আৱিষ্কাৰৰ সৈতে ঘনিষ্ঠভাৱে মিল আছে। এইদৰেই ইছলামে কেৱল বৈজ্ঞানিক যুক্তিকে সমৰ্থন নকৰে, বৰং ইয়াক নৈতিক নিৰ্দেশনা আৰু উদ্দেশ্যও প্ৰদান কৰে। আজিৰ বিশ্বত, "উন্নয়নৰ বাবে বিজ্ঞান" অৰ্থনৈতিক বা প্ৰযুক্তিগত বিকাশৰ ওপৰলৈ যাব লাগে।
ইবনে আল-হেইথামৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ মতে, বহনক্ষম উন্নয়নে বৈজ্ঞানিক অগ্ৰগতিৰ সৈতে সামাজিক ন্যায়, পৰিৱেশ সুৰক্ষা আৰু বিশ্ব শান্তিৰ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰে - যি নীতিসমূহ কোৰাণত দীৰ্ঘদিন ধৰি গুৰুত্ব সহকাৰে উল্লেখ কৰা হৈছে। ছূৰা আল-আৰাফ, ৫৬ত উল্লেখ কৰা আছে, "আৰু পৃথিৱীখন সুশৃংখল হোৱাৰ পিছত তোমালোকে তাত বিপর্যয় সৃষ্টি নকৰিবা।"
এই আয়াতটোৱে পৰিৱেশৰ প্ৰতি ভাৰসাম্য আৰু দায়বদ্ধতাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে। প্ৰকৃত প্ৰগতিয়ে মানুহ, প্ৰকৃতি আৰু গ্ৰহৰ মাজত সম্প্ৰীতি বজাই ৰাখে।
ইছলামৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা, বিজ্ঞানে কেৱল ভৌতিক সফলতা লাভ কৰাই নহয়, সৃষ্টিকৰ্তাৰ সৈতে আধ্যাত্মিক ঘনিষ্ঠতাও গঢ়ি তুলিব লাগে। প্ৰত্যেক আৱিষ্কাৰেই ঈশ্বৰৰ জ্ঞানৰ আন এক প্ৰমাণ প্ৰদৰ্শন কৰে আৰু বিশ্বাসীসকলৰ হৃদয়ত বিশ্বাস আৰু গভীৰ কৰি তোলে।
মুছলমানসকলে যেতিয়া জ্ঞান আৰু গৱেষণাক মূল্য দিছিল, তেতিয়া তেওঁলোকে বিশ্বক নেতৃত্ব দিছিল। এই অৱক্ষয় আৰম্ভ হৈছিল যেতিয়া তেওঁলোকে বৌদ্ধিক প্ৰচেষ্টাৰ পৰা আঁতৰি গৈ কৌতূহলৰ পৰিৱৰ্তে সান্ত্বনা বিচাৰিছিল। আজি মুছলিম বিশ্বই আধুনিক বিজ্ঞানক নৈতিক আৰু আধ্যাত্মিক মূল্যবোধৰ সৈতে একত্ৰিত কৰি প্ৰকৃত ইছলামিক শিক্ষাৰ মনোভাৱ পুনৰ উজ্জীৱিত কৰিব লাগিব।
ইবনে ছিনাৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
ইছলাম আৰু বিজ্ঞানৰ মাজত কোনো সংঘাত নাই; ইজনে সিজনৰ পৰিপূৰক আৰু শক্তিশালী। ইছলামত জ্ঞানৰ সন্ধান কৰাটো এটা উপাসনাৰ কাৰ্য্য আৰু বৈজ্ঞানিক আৱিষ্কাৰে কোৰাণৰ প্ৰতিফলন আৰু গৱেষণাৰ আহ্বানক প্ৰতিফলিত কৰে।
যেতিয়া বিশ্বাস আৰু নৈতিকতাৰদ্বাৰা পৰিচালিত হয়, তেতিয়া বিজ্ঞানে শান্তি আৰু মানৱ কল্যাণৰ মাধ্যম হৈ পৰে। শান্তি আৰু বিকাশৰ বাবে বিশ্ব বিজ্ঞান দিৱসে আমাক এই কথা মনত পেলাই দিয়ে যে, নৈতিক নিৰ্দেশনা অবিহনে জ্ঞান ধ্বংসাত্মক হ'ব পাৰে, কিন্তু বুজা-বুজি অবিহনে বিশ্বাস হ্ৰাস হ'ব পাৰে।
জ্ঞান আৰু বিশ্বাস, যুক্তি আৰু নৈতিকতা, বিজ্ঞান আৰু আধ্যাত্মিকতাৰ সমন্বয়তহে প্ৰকৃত প্ৰগতি হয়। ইছলামে শিকায় যে, শিক্ষাই মনক আলোকিত কৰে আৰু হৃদয়ক শুদ্ধ কৰে। যেতিয়া বিজ্ঞানে মংগল, ন্যায় আৰু শান্তিৰ সেৱা কৰে, তেতিয়া ই পৃথিৱীখনৰ ৰক্ষক হিচাপে মানৱজাতিৰ আস্থা পূৰণ কৰে।
বিশ্বাসে বিজ্ঞানক উদ্দেশ্য প্ৰদান কৰে আৰু বিজ্ঞানে বিশ্বাসক শক্তিশালী কৰে। যি উভয়ে একত্ৰিত হৈ এখন ভাৰসাম্যপূৰ্ণ, আলোকিত আৰু শান্তিপূৰ্ণ বিশ্ব নিৰ্মাণ কৰে।
(ড° জাফৰ দাৰিক কাছমী এজন গৱেষক আৰু সাহিত্যিক।)
