দীপা কদম / মুম্বাই
মুম্বাইৰ ৰাজনৈতিক পৰিৱেশ ইয়াৰ জনসাধাৰণৰ বৈচিত্ৰময় স্বাৰ্থ আৰু সংযোগৰ সৈতে জটিলভাৱে সংযুক্ত হৈ আছে। ইয়াৰ নিৰ্বাচনী গতিশীলতাক গঢ় দিয়া মূল সমষ্টিসমূহৰ ভিতৰত মুছলমান সম্প্ৰদায়টোৱে এক উল্লেখযোগ্য শক্তি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে। শেহতীয়া পৰিৱৰ্তন আৰু মিত্ৰতাসমূহ পৰীক্ষা কৰিলে স্পষ্ট হৈ পৰে যে চহৰখনৰ নিৰ্বাচনী ফলাফলৰ ওপৰত মুছলমান ভোটাৰৰ প্ৰৱণতাই যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছে।
২০১৯ চনৰ লোকসভা নিৰ্বাচনত বঞ্চিত বহুজন আঘাদী আৰু ‘এম আই এম’ মিত্ৰজোঁটে ৰাজ্যত বিজেপি বিৰোধী মিত্ৰজোঁটৰ ভোটত বৃহৎ বিভাজন সৃষ্টি কৰাত সফল হৈছিল। কিন্তু মুম্বাইৰ সকলো সমষ্টিতে এই মিত্ৰতাই বিশেষ প্ৰভাৱ দেখুৱাব পৰা নাছিল।
ঔৰংগাবাদৰ (ছত্ৰপতি সম্ভাজিনগৰ) আসন জয় কৰাৰ বাহিৰে মিত্ৰজোঁটে কোনো এখন আসনতে সফলতা অৰ্জন কৰিব পৰা নাছিল। মুম্বাই চহৰ আৰু ইয়াৰ উপকণ্ঠ অঞ্চলত মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ লোকৰ সংখ্যা প্ৰায় ২০ৰ পৰা ২২ শতাংশ। সম্পূৰ্ণ মুছলমান কেন্দ্ৰিক ৰাজনীতিৰে ‘এম আই এম’ই মুম্বাইত বেছি ভোট নাপালে। এতিয়া ৰাজ্যত শিৱসেনা আৰু এন চি পিৰ মাজত বিভাজন সৃষ্টি হৈছে। এনে পৰিস্থিতিত মুম্বাইৰ তিনি-চাৰিটা সমষ্টিক প্ৰভাৱিত কৰা মুছলমান ভোটাৰসকল এইবাৰৰ নিৰ্বাচনত কাৰ ওচৰলৈ যাব? মুম্বাইৰ মুছলমান সম্প্ৰদায়ে পৰম্পৰাগতভাৱে (৯২টা দাঙ্গাৰ পিছত দুটা নিৰ্বাচনৰ বাহিৰে) কংগ্ৰেছৰ পক্ষ লৈছে।
২০১৯ চনত শিৱসেনা, এন চি পি, আৰু কংগ্ৰেছ মহা বিকাশ আঘাদী গঠন হোৱাৰ পিছত ৰাজ্যত গঠন হ’ল এক বেলেগ সমীকৰণ। কিন্তু ‘হিন্দুত্ববাদী’ৰ অটল সমৰ্থক আৰু ৩০ বছৰ ধৰি বিজেপিৰ সৈতে থকা দল শিৱসেনা কংগ্ৰেছ-এনচিপিৰ সৈতে একত্ৰিত হোৱাৰ পিছৰে পৰা ইয়াৰ ফলত মুছলমান ভোট বেংকত প্ৰভাৱ পৰিব নেকি বুলি প্ৰশ্ন উত্থাপন হৈছে।
উদ্ধৱ থাকৰেই কয় যে ‘হয়, শিৱ সৈনিকে বাবৰি ভাঙিলে’, তথাপিও তেওঁৰ সভাত মুছলমান সমাজৰ উল্লেখযোগ্য উপস্থিতি দেখা যায়। কংগ্ৰেছৰ লগত থকাৰ ফলস্বৰূপে উদ্ধৱ থাকৰে বিজেপি বিৰোধীৰ বলিষ্ঠ মুখ হিচাপে আগবাঢ়ি আহিছে। গতিকে মুছলমান সমাজে কেশৰ পতাকাক কিদৰে গ্ৰহণ কৰিছে, সেইটো পৰীক্ষা কৰাটো প্ৰয়োজনীয় হৈ পৰিছে।
উল্লেখ্য যে, মুম্বাই (দক্ষিণ), মুম্বাই (দক্ষিণ-মধ্য), আৰু মুম্বাই (উত্তৰ-মধ্য)ত মুম্বাই চহৰত বৃহৎ সংখ্যক মুছলমান ভোটাৰ আছে। মুম্বাই (উত্তৰ-পশ্চিম), মুম্বাই (উত্তৰ-পূব) আৰু মুম্বাই (উত্তৰ) সমষ্টিতো মুছলমানৰ সংখ্যা উল্লেখযোগ্য। মিত্ৰজোঁটৰ এই তিনিটা সমষ্টিৰ ভিতৰত মুম্বাই (উত্তৰ-মধ্য) সমষ্টিৰ বাহিৰে শিৱসেনা (থাকৰে গ্ৰুপ)ৰ আন দুটা সমষ্টি আছে।
২০১৪ চনৰ পৰা বিজেপি-শিৱসেনাৰ মিত্ৰতাত শিৱসেনাই একেৰাহে এই দুয়োটা সমষ্টিতে জয়লাভ কৰিছে। যদিও এই সমষ্টিত শিৱসেনাৰ যথেষ্ট প্ৰভাৱ আছে, তথাপিও এতিয়া শিৱসেনা-বিজেপিৰ মিত্ৰতা নাই। এনে পৰিস্থিতিত শিৱসেনাই নিজৰ ‘হিন্দু ভোট বেংক’ ধৰি ৰখাটো প্ৰয়োজনীয় হ’ব আৰু মিত্ৰজোঁটৰ মিত্ৰশক্তিৰ ভোট কেনেদৰে ইয়াৰ ওচৰলৈ স্থানান্তৰিত হ’ব সেয়া চাব লাগিব।
থাকৰেৰ শিৱসেনা ‘ইণ্ডিয়া এলায়েন্স’ৰ গঠনমূলক দল হোৱাৰ বাবে হয়তো ইয়াৰ দ্বাৰা লাভৱান হ’ব পাৰে। ৰাজনৈতিক বিশ্লেষক নাচিকেত কুলকাৰ্ণীয়ে কয়, ‘১৯৯২ চনৰ দাঙ্গাৰ পিছত কিছুদিনৰ বাবে মুম্বাইৰ মুছলমান ভোট বেংক সমাজবাদী পাৰ্টিলৈ স্থানান্তৰিত হয়। সময়ৰ লগে লগে তেওঁলোক কংগ্ৰেছলৈ ঘূৰি আহিছে। উদ্ধৱ থাকৰে ভাৰতৰ মিত্ৰতাত প্ৰৱেশৰ লগে লগে কংগ্ৰেছৰ ভোটৰ পৰা শিৱসেনা নিশ্চয় উপকৃত হ’ব। বিজেপিক পৰাস্ত কৰিব পৰা সকলৰ আঁৰত মুছলমান সমাজ থিয় দিয়াৰ সম্ভাৱনা তেনেই ক্ষীণ। আগতে যি ঘটিছে তাতোকৈ বেছি মুছলমান সমাজে নিজৰ ভৱিষ্যতক লৈ চিন্তিত হৈ পৰিছে। পৰিসীমাৰ এখন সমাজত সদায় শক্তিশালী সামাজিক সমৰ্থনৰ প্ৰয়োজন, যিটো মুছলমান সম্প্ৰদায়ে কংগ্ৰেছৰ সৈতে অনুভৱ কৰে। থাকৰেৰ শিৱসেনাৰ ক্ষেত্ৰতো একেই অনুভৱ কৰিব পাৰি।'
মুম্বাইৰ তিনিওটা সমষ্টিৰ বাবে মিত্ৰজোঁটৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা মুছলমান ভোটৰ প্ৰয়োজন যদিও শিৱসেনাৰ প্ৰাৰ্থীৰ হাতত পৰিব নে নাই সেই সন্দৰ্ভত সন্দেহৰ সৃষ্টি হৈছে। শিৱসেনাৰ বিভাজনৰ পিছত উদ্ধৱ থাকৰে যেতিয়া নতুন শাখা নিৰ্মাণ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল, তেতিয়া তেওঁ মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠ মহম্মদ আলী পথত মেমনৱাড়াত শিৱসেনাৰ এটা শাখা খুলিছিল। এই শাখাৰ মুৰব্বী মুখতাৰ পোপেৰে গৌৰৱেৰে কৈছে, ‘মই শিৱসেনাৰ প্ৰথম মুছলমান শাখাৰ মুৰব্বী। থাকৰে কেনেকৈ মুখ্যমন্ত্ৰীৰ পদৰ পৰা পদত্যাগ কৰিবলগীয়া হ’ল, তাক লৈ আমি শিৱ সৈনিক সকল ক্ষুব্ধ হৈ পৰিছো। মুছলমান সমাজত দেশদ্ৰোহৰ কোনো স্থান নাই। সেইবাবেই মুছলমান সমাজ শিৱসেনাৰ লগত থাকিব।'
কংগ্ৰেছ নেতা তথা প্ৰাক্তন সাংসদ হুছেইন দলৱাইয়ে মহাৰাষ্ট্ৰত ‘ভাৰত’ মিত্ৰতাৰ অংশ হোৱাৰ বাবে মুছলমান ভোট শিৱসেনাৰ দিশে স্থানান্তৰিত হোৱাৰ সম্ভাৱনা প্ৰকাশ কৰিছে। তেওঁ কয়, ‘মুছলমান সমাজৰ এটা প্ৰবল অনুভৱ আছে যে বিজেপি ক্ষমতালৈ আহিব নালাগে। বিজেপিয়ে নিজৰ মানুহক ধৰি শিৱসেনা দল ভাঙি পেলালে। তাৰ পাছতো বিজেপিৰ সন্মুখত উদ্ধৱ থাকৰে উত্থাপন কৰা প্ৰত্যাহ্বান প্ৰশংসনীয়। কংগ্ৰেছৰ ইস্তাহাৰক মুছলিম লীগৰ প্ৰভাৱ থকা বুলি সমালোচনা কৰিছে বিজেপিয়ে।'
ইফালে, কংগ্ৰেছৰ সমালোচনাৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই উদ্ধৱ থাকৰেই সমালোচনা কৰি কয় যে ৰাষ্ট্ৰীয় স্বয়ংসেৱক সংঘই নিজেই সময়ে সময়ে মুছলিম লীগৰ সৈতে হাত মিলাইছে। কংগ্ৰেছ আৰু শিৱসেনা একত্ৰিত হোৱাৰ লগে লগে নিৰ্বাচনত দুয়োটা দলেই ইয়াৰ পৰা লাভৱান হ’ব। মোৰ দৃষ্টিত শিৱসেনাই মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ শিক্ষা, কৰ্মসংস্থাপন, আশ্ৰয়ৰ বিষয়বোৰক কেনেদৰে চায় সেয়া গুৰুত্বপূৰ্ণ। মুম্বাইত চহৰখনত বসবাস কৰা ৮০ শতাংশ মুছলমান সমাজ বস্তিত বসবাস কৰে। মাত্ৰ ২০ শতাংশ মুছলমানেই উচ্চ শ্ৰেণীৰ, মুছলমান সমাজৰ সমস্যাৰ বিষয়ে তেওঁলোকৰ কোনো ধাৰণা নাই। ৭৫ শতাংশ মুছলমান ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে দশম শ্ৰেণীৰ বাহিৰত পঢ়া নাই।
কংগ্ৰেছৰ শাসন কালত মুছলমানৰ এই সমস্যাবোৰক গুৰুত্বসহকাৰে লোৱা হৈছিল। সেইবাবেই দলৱাইয়ে শিৱসেনাৰ সৈতে মহাবিকাশআঘাদী শক্তিশালী হোৱাৰ প্ৰয়োজনীয়তা প্ৰকাশ কৰে।
পূৰ্বৰ ‘হিন্দু ভোট বেংক’ৰ যত্ন লোৱাটো ঠাকৰেৰ বাবেও মুছলমানসকলৰ ভোট লাভ কৰাৰ এক দক্ষতা হ’বলৈ গৈ আছে। যোৱা কেইবছৰমানৰ পৰা থাকৰেই বিজেপিৰ হিন্দুত্ববাদী মতাদৰ্শৰ পৰা নিজকে আঁতৰাই ৰাখিছে যে শিৱসেনাৰ হিন্দুত্ব কোনো নকল ধাৰণা নহয়। ঠাকৰেৰ এই ভূমিকাসমূহে শিৱসেনাৰ প্ৰতি মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ মনোভাৱ সলনি কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।
বিজেপিক পৰাস্ত কৰিব পৰা সকলৰ আঁৰত যেন থিয় দিব মুছলমান সমাজ। আগতে যি ঘটিছে তাতোকৈ বেছি মুছলমান সমাজে নিজৰ ভৱিষ্যতক লৈ চিন্তিত হৈ পৰিছে। বিগত দহ বছৰত মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ সৈতে বিজেপিৰ ব্যৱহাৰৰ অভিজ্ঞতা তেওঁ লাভ কৰিছে।
ৰাজ্যত ডেৰ-দুবছৰ মহা বিকাশ আঘাদী চৰকাৰৰ মুখ্যমন্ত্ৰী হিচাপে থকা উদ্ধৱ থাকৰেক ক’তো আগ্ৰাসী হিন্দু মুখ হিচাপে দেখা পোৱা নাছিল। সেয়েহে মুছলমানসকলে হয়তো থাকৰেৰ শিৱসেনাৰ ওচৰত নিজকে ঘনিষ্ঠ অনুভৱ কৰিব পাৰে। তদুপৰি কংগ্ৰেছ-জাতীয়তাবাদী কংগ্ৰেছ যিহেতু একেলগে আছে, গতিকে বিশ্বাস কৰিব পাৰি।
