আহমেদ আলী ফায়াজ / শ্ৰীনগৰ
৫০খন গ্ৰন্থৰ লেখক, সাহিত্য অকাডেমী বঁটা বিজয়ী, আৰু বিশ্বৰ অন্যতম আগশাৰীৰ উৰ্দু সাহিত্যিক এগৰাকীয়ে পশু চিকিৎসাৰ ষ্টক এচিষ্টেণ্ট হিচাপে জীৱন যাত্ৰা আৰম্ভ কৰিছিল বুলি বিশ্বাস কৰাটো স্বাভাৱিকতে কঠিন। এনে এগৰাকী অবিশ্বাস্য ব্যক্তিত্বৰ অধিকাৰী লোক হৈছে শ্ৰীনগৰৰ হাছানাবাদৰ মিৰ্জা মহম্মদ জামান আজুৰদাহ। দেশ বিভাজনৰ সময়ত আজুৰদাহৰ বয়স আছিল মাত্ৰ দুবছৰ। এই বিভাজনৰ সময়ত ধৰ্মৰ ভিত্তিত লাখ লাখ লোক স্থানচ্যুত হৈছিল।
কাশ্মীৰী হস্তশিল্পৰ ব্যৱসায়ী আজুৰদাহৰ পিতৃ মিৰ্জা আব্বাছৰ বাবে লাহোৰ ১৬ মাইল আৰু শ্ৰীনগৰ ৩০০ মাইল দূৰত আছিল। তেনে পৰিস্থিতিত তেওঁ লাহোৰলৈ নগৈ পৰিয়ালটোক কাশ্মীৰ উপত্যকালৈ স্থানান্তৰিত কৰে আৰু তাতেই বসতি স্থাপন কৰিলে।
অমৃতসৰত ডাঃ ইকবাল হাছান, ডাঃ মুজাফ্ফৰ-উজ-জামান দ্ৰাবু আৰু অন্যান্য কাশ্মীৰীসকল, যিসকল চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ ছাত্ৰ আছিল আৰু পিছলৈ বিখ্যাত চিকিৎসক হৈছিল, তেওঁলোকে অমৃতসৰত থকা মিৰ্জা আব্বাছৰ ঘৰলৈ সঘনাই গৈছিল। সেয়ে, মিৰ্জাইও বিচাৰিছিল যে তেওঁৰ পুত্ৰ চিকিৎসক হওক।
অধ্যাপক ৰেহমান ৰহীৰ লগতে কাশ্মীৰৰ সাহিত্যিকৰ সৈতে মিৰ্জা আজুৰদাহ
১৯৫৯ চনত আজুৰদাহে হাইস্কুল শিক্ষান্ত পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হোৱাৰ সময়লৈকে তেওঁৰ পিতৃ বয়সৰ বাবে কাম কৰিব নোৱাৰা হৈ আহিছিল। পিছলৈ চিনেমা প্ৰযোজক আৰু পৰিচালক হোৱা ভাতৃ মহিউদ্দিনো সেই সময়ত পৰিয়ালটোক পোহপাল দিব পৰাকৈ ডাঙৰ হোৱা নাছিল। আজুৰদাহে শ্ৰীনগৰৰ শ্ৰীপ্ৰতাপ কলেজত বিজ্ঞান শাখাত নামভৰ্তি কৰিছিল যদিও অতি সোনকালেই তেওঁৰ মন সলনি হৈছিল। কলেজ এৰি তেওঁ পশুপালন বিভাগত পশু চিকিৎসাৰ ষ্টক সহায়ক হিচাপে যোগদান কৰে।
পাঁচ বছৰৰ পাছত। আজুৰদাহ চৰকাৰী বিদ্যালয়ৰ শিক্ষক হোৱাৰ লগতে চাকৰিৰ লগতে স্নাতক ডিগ্ৰীও সম্পূৰ্ণ কৰে। পৰৱৰ্তী সময়ত তেওঁ উৰ্দু ভাষাত স্নাতকোত্তৰ ডিগ্ৰী লাভ কৰি পৰীক্ষাত শীৰ্ষস্থান দখল কৰা প্ৰথমজন ব্যক্তিগত প্ৰাৰ্থী হিচাপে পৰিগণিত হয়। অলপ পিছতে তেওঁ ১৯ শতিকাৰ উৰ্দু মাৰ্চিয়াৰ শীৰ্ষ কবি মিৰ্জা চালামাত আলী ডাবীৰৰ ওপৰত পি এইচ ডি ডিগ্ৰী লাভ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে।
অলপ পিছতে আজুৰদাহে কাশ্মীৰ বিশ্ববিদ্যালয়ত প্ৰবক্তা হিচাপে যোগদান কৰে। অধ্যাপক হিচাপে উত্থাপিত হৈ বিশ্ববিদ্যালয়খনৰ উৰ্দু, কাশ্মীৰী, হিন্দী, আৰু সংস্কৃত বিভাগৰ মুৰব্বী হোৱাৰ পিছত ২০০৫ চনত আজুৰদাহে অৱসৰ গ্ৰহণ কৰে। বিশ্ববিদ্যালয়খনৰ ইকবাল পুথিভঁৰালত দুটা কাৰ্যকাল কলা অনুষদৰ ডীন আৰু এটা কাৰ্যকাল প্ৰাচ্য শিক্ষা অনুষদৰ ডীন হিচাপেও কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছিল। ৭৮ বছৰ বয়সত আজুৰদাহ এতিয়া এগৰাকী বিখ্যাত লেখিকা।
কাশ্মীৰ বিশ্ববিদ্যালয়
‘আৰম্ভণিতে ই আছিল অবিশ্বাস্যভাৱে কঠিন সংগ্ৰাম। কাৰণ, কোনো আনুষ্ঠানিক শিক্ষা নথকা এগৰাকী পশু চিকিৎসা সহায়ক ব্যক্তিয়ে কেনেকৈ শিক্ষিত হ'ল আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উৰ্দু সাহিত্যৰ অধ্যাপক হৈছিল, সেয়া বহুতৰ বাবে অবান্তৰ কথা আছিল।', আজুৰদাহে আৱাজ-দ্য ভইচ'ক কয়।
“১৯৬৪ চনত স্কুলৰ শিক্ষক হিচাপে নিযুক্তি পোৱাৰ পিছতো বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অধ্যাপক হোৱাৰ সপোন পূৰণ কৰাত মই কঠিন হৈ পৰিছিলো। জম্মুৰ গুল গুলাবগড়ত, পীৰ পাঞ্জল পৰ্বতৰ মাজত পোষ্ট কৰা হৈছিল আৰু সমগ্ৰ পৃথিৱীৰ পৰা বিচ্ছিন্ন যেন লাগিছিল। কিন্তু মই হাৰ নামানিলোঁ৷ মোৰ মিছন সম্পন্ন নোহোৱালৈকে প্ৰতিটো প্ৰতিকূলতাৰ বিৰুদ্ধে সৱলভাৱে যুঁজ দিলোঁ। ন বছৰৰ পাছত মই কাশ্মীৰ বিশ্ববিদ্যালয়ত উৰ্দু ভাষা আৰু সাহিত্যৰ পাঠদান কৰি আছিলো”, কলেজ বা বিশ্ববিদ্যালয়ত কোনো আনুষ্ঠানিক শিক্ষা নথকা আজুৰদাই কয়।
আজুৰদাহৰ সাহিত্যৰ সৈতে সম্পৰ্ক আৰম্ভ হৈছিল হাজানত পোষ্টিং হোৱাৰ সময়ত। হাজান হৈছে উত্তৰ কাশ্মীৰৰ বিশিষ্ট সাহিত্যিক আৰু সাংস্কৃতিক কৰ্মীৰে ভৰি থকা এখন গাঁৱ। নিজৰ বিভাগৰ লিভাৰ ফ্লু নিৰ্মূলকৰণ কাৰ্যসূচী চলাই থকাৰ সময়তে আজুৰদাহে অধ্যাপক মহিউদ্দিন হাজিনী আৰু মহম্মদ আহছান আহছানৰ দৰে ব্যক্তিৰ কাষ চাপিছিল। তাত তেওঁৰ গদ্য আৰু কবিতাৰ প্ৰতি আকৰ্ষণ গঢ় লৈ উঠিছিল আৰু ৰেডিঅ’ কাশ্মীৰ (এআইআৰ, শ্ৰীনগৰ)ৰ বিগীসকলৰ সৈতে তেওঁ কান্ধ মিলাব বিচাৰিছিল।
মিৰ্জা মহম্মদ জামান আজুৰদাহ
“এদিন চুবুৰীয়াৰ গৰু এটা মই চিকিৎসা কৰাৰ পিছত সুস্থ হৈ উঠিল। উপকাৰ হিচাপে তেওঁ মোক ৰেডিঅ’ কাশ্মীৰ শ্ৰীনগৰত এটা বক্তৃতাৰ বাবে নিমন্ত্ৰণ কৰিলে। মোৰ বিভাগে আপত্তি কৰি ক’লে যে ৰেডিঅ’ত বক্তৃতা সম্প্ৰচাৰ কৰিবলৈ মোৰ কোনো কৰ্তৃত্ব নাই। অৱশ্যে ৰেডিঅ’ই ইয়াক প্ৰচাৰ কৰিছিল আৰু চৰকাৰী নিয়ম মানি চলিবলৈ লেখকৰ নাম সম্পাদনা কৰা হৈছিল”, আজুৰদাহে কয়।
কাশ্মীৰ বিশ্ববিদ্যালয়ত অধ্যাপক মহম্মদ হাছান আৰু অধ্যাপক শ্বকিলুৰ ৰেহমানৰ দৰে বিশিষ্ট উৰ্দু লেখকৰ তত্ত্বাৱধানত আজুৰদাহে নিজকে গঢ় দিবলৈ সক্ষম হৈছিল। হালকা-ই-আদাব হাজান আৰু আদবি মাৰ্কাজ কামৰাজৰ উপৰিও তেওঁ মিৰ্জা গুলাম হাছান বেগ আৰিফৰ কাশ্মীৰ সাংস্কৃতিক লীগতো যোগদান কৰে। আজুৰদাহৰ প্ৰথম উৰ্দু ৰচনা সংকলন গুবাৰ-ই-খায়াল ১৯৭৩ চনত প্ৰকাশ পাইছিল। একে বছৰতে তেওঁ কাশ্মীৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ প্ৰবক্তা হৈছিল। ইয়াৰ পিছৰখন আছিল চুটিগল্প সংকলন ঔৰ হু টপ কাৰ গয়ী আৰু তেওঁৰ দ্বিতীয়টো ৰচনা সংকলন শ্বিৰীন কে খাতুত।
১৯৮০ চনত আজুৰদাহে প্ৰকাশ কৰে কাশ্মীৰীৰ প্ৰথম ৰচনা সংকলন 'ফিকৰি হিঞ্জ টিকিৰ'। তিনি বছৰৰ পাছত তেওঁ কাশ্মীৰী ভাষাত দ্বিতীয়খন ৰচনা সংকলন প্ৰকাশ কৰে, যাৰ নাম আছিল 'Essay'। এই ৰচনা সংকলনখনৰ বাবে তেওঁ ১৯৮৪ চনত সাহিত্য অকাডেমী বঁটা লাভ কৰে। থৰ্নছ এণ্ড থিষ্টলছ (Thorns and Thistles) নামেৰে ইয়াক অনুবাদ কৰিছিল জ্যেষ্ঠ সাংবাদিক টি. কৌল আৰু ১৯৮৬ চনত ই প্ৰকাশ পাইছিল। ২০২১ চনত দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ সত্যৱতী মহাবিদ্যালয়ৰ ইংৰাজী সাহিত্যৰ সহকাৰী অধ্যাপিকা তাৰিকাই সাহিত্য অকাডেমীৰ বাবে ইয়াক অনুবাদ কৰিছিল।
প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
উত্তৰ-প্ৰদেশ, বিহাৰ, পশ্চিম বংগ, আৰু অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ পৰা গালিব বঁটা, মৌলানা আবুল কালাম আজাদ বঁটা, আৰু উৰ্দু অকাডেমী বঁটাকে ধৰি অসংখ্য বঁটা লাভ কৰা অধ্যাপক আজুৰদা এতিয়া ৫০খন গ্ৰন্থৰ লেখক। ইয়াৰ ভিতৰত আছে কল্পকাহিনী, অ-কল্পকাহিনী, ৰচনা, অনুবাদ, পাঠ্যক্ৰম। তেওঁৰ উৰ্দু আৰু কাশ্মীৰী কবিতা বিভিন্ন সাহিত্য আলোচনীত প্ৰকাশ পোৱাৰ লগতে চলিত বৰ্ষৰ শেষৰ ফালে আৰু এখন সংকলন প্ৰকাশৰ সম্ভাৱনা আছে। আজুৰদাহৰ এই গ্ৰন্থসমূহ সমগ্ৰ ভাৰত আৰু বহিঃৰাজ্যৰ কেইবাখনো বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পাঠ্যক্ৰমত আছে। আনকি জম্মু-কাশ্মীৰৰ প্ৰাথমিক পৰ্যায়ৰ পৰা হাইস্কুল পৰ্যায়ৰ বাবে ৩০ বছৰ পূৰ্বে তেওঁ লিখা পাঠ্যপুথিবোৰ এতিয়াও প্ৰচলিত হৈ আছে।
উৰ্দু এলেজি মাষ্টাৰ ডাবীৰৰ ওপৰত গৱেষণাৰ সময়ত আজুৰদাহে সমগ্ৰ ভাৰতৰ পুথিভঁৰাল আৰু বিশ্ববিদ্যালয়সমূহ ভ্ৰমণ কৰিছিল। ‘পাটনাৰ বেৰিষ্টাৰ কাজী আব্দুল ৱাদুদ, লক্ষ্ণৌৰ মাছুদ হাছান ৰিজৱী আদীব, ৰামপুৰৰ ইমটিয়াজ আলী আৰ্ছি আৰু দিল্লীৰ মালিক ৰামৰ দৰে বিশিষ্ট উৰ্দু গৱেষকৰ সৈতে মোৰ নিয়মীয়া যোগাযোগ আছিল। ২১ দিন মই মাছুদৰ ঘৰত থাকিলোঁ, কেইবাদিনো ৰাজা লাইব্ৰেৰী ৰামপুৰত থাকিলোঁ”, আজুৰদাহে কয়।
আজুৰদাহে আলী চৰ্দাৰ জাফ্ৰি, আল্লামা জমীল মাজহাৰী, আলী জৱাদ জাইদি, হায়াতুল্লাহ আনছাৰী, ছামছুৰ ৰহমান ফাৰুকীৰ দৰে আগশাৰীৰ উৰ্দু সাহিত্যিকৰ সৈতে তেওঁৰ ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্কৰ কথা মনত পেলাইছিল। তেওঁলোকৰ বহুতে আজুৰদাহৰ শ্ৰীনগৰস্থিত বাসগৃহলৈও আহিছিল। তেওঁ ডজনৰো অধিক পি এইচ ডি থিছিছ আৰু এম ফিল ডিচাৰ্টেচনৰ তত্বাৱধান কৰিছে।
ভূপাল বিশ্ববিদ্যালয়ৰ এজন গৱেষক পণ্ডিতে আজুৰদাৰ জীৱন আৰু কৰ্মৰ ওপৰত ডক্টৰেট ডিগ্ৰী সম্পূৰ্ণ কৰাৰ বিপৰীতে কেন্দ্ৰীয় বিশ্ববিদ্যালয় হায়দৰাবাদ আৰু কালিকাট বিশ্ববিদ্যালয়ৰ দুজন পণ্ডিতে আজুৰদাৰ জীৱনৰ আধাৰত এম ফিল কৰিছিল। উল্লেখ্য যে, আজুৰদাহে মহীশূৰৰ কেন্দ্ৰীয় ভাৰতীয় ভাষা প্ৰতিষ্ঠানৰ জ্যেষ্ঠ গৱেষক হিচাপেও দুবছৰ কাম কৰিছিল। ১০ বছৰ ধৰি তেওঁ সাহিত্য অকাডেমীৰ আহ্বায়ক কাৰ্যবাহী মণ্ডলীৰ সদস্য আৰু সাধাৰণ পৰিষদৰ সদস্যও আছিল।
