নতুন দিল্লী
কেন্দ্ৰীয় কেবিনেটত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছে যে আগন্তুক বৰ্ষ অৰ্থাৎ ২০২৭ চনত জনগণনা হ’ব। অৱশ্যে এই কাম ২০২১ চনত হ’বলগীয়া আছিল, কিন্তু ৬ বছৰ পলম হ’ল। ২০২১ৰ জনগণনা কোভিড মহামাৰীৰ বাবে স্থগিত হৈছিল। এইবাৰ সম্পূৰ্ণৰূপে ডিজিটেল পদ্ধতিৰে হ’ব, য’ত জাতি জণনাও অন্তৰ্ভুক্ত হ’ব।
ভাৰতত জনগণনা প্ৰতি ১০ বছৰৰ মূৰে মূৰে হয়। ইয়াৰ জৰিয়তে দেশৰ জনসংখ্যা, সামাজিক-আৰ্থিক স্থিতি আৰু অন্য গুৰুত্বপূৰ্ণ তথ্য একত্ৰিত কৰা হয়। ভাৰতত প্ৰথম আধুনিক জনগণনা ১৮৭২ত ব্ৰিটিছ শাসন কালত হৈছিল। স্বতন্ত্ৰ ভাৰতত প্ৰথম জনগণনা হৈছিল ১৯৫১ চনত। এতিয়ালৈ ১৫ বাৰ জনগণনা হৈছে।
জনগণনাৰ বাবে চেনছাছ এক্ট ১৯৪৮য়ে আইনী ভিত্তি প্ৰদান কৰে, যিয়ে গোপনীয়তা সুনিশ্চিত কৰে, সহযোগিতা বাধ্যতামূলক কৰে। সামগ্ৰিকভাৱে, ই এক বিশাল প্ৰক্ৰিয়া য’ত লাখ লাখ কৰ্মচাৰী জড়িত হৈ পৰে, আৰু তথ্যসমূহ একত্ৰিত কৰি প্ৰতিবেদন প্ৰস্তুত কৰা হয়।
জনগণনাৰ প্ৰক্ৰিয়া কি, কেনেকৈ হয়, কৰ্মচাৰীসকলে কেনেকৈ কাম কৰে, কি তথ্য একত্ৰিত কৰা হয়? ভাৰতত জনগণনাৰ আয়োজন গৃহ মন্ত্ৰণালয়ৰ অধীনত ৰেজিষ্ট্ৰাৰ জেনেৰেল এণ্ড ছেনছাছ কমিচনাৰ অব ইণ্ডিয়া (RGI)ৰ নেতৃত্বত হয়। সমগ্ৰ প্ৰক্ৰিয়া দুটা পৰ্যায়ত ভাগ কৰা হয়।
প্ৰথম পৰ্যায় : হাউছ-লিষ্টিং আৰু হাউছিং ছেনছাছ
এয়া প্ৰথম পৰ্যায়, যিটো সাধাৰণতে জনগণনাৰ পৰা কিছুমাহ পূৰ্বে আৰম্ভ হয়। ইয়াত ঘৰৰ তালিকা প্ৰস্তুত কৰা হয়। গণনা কৰ্মচাৰীয়ে ঘৰে ঘৰে গৈ ঘৰৰ সংখ্যা, সুবিধাসমূহৰ বিষয়ে তথ্য সংগ্ৰহ কৰে।
এই পৰ্যায়ে জনসংখ্যা গণনাৰ বাবে আধাৰ প্ৰস্তুত কৰে, যাতে কোনো ঘৰ বাদ পৰি নাযায়।
এয়া এপ্ৰিলৰ পৰা ছেপ্টেম্বৰলৈ চলে, কিয়নো বতৰ অনুকুল হয়।
দ্বিতীয় পৰ্যায় : পপুলেচন এনুমেৰেচন
এয়া মূল পৰ্যায়, য’ত বাস্তৱিক জনসংখ্যাৰ গণনা হয়। এনুমেৰেটাৰ্ছে ঘৰে ঘৰে গৈ প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ ব্যক্তিগত বিৱৰণ সংগ্ৰহ কৰে। এয়া সাধাৰণতে ফেব্ৰুৱাৰী-মাৰ্চ মাহত হয়, যেতিয়া মানুহে ঘৰে ঘৰে থাকে। বতৰ ঠাণ্ডা হয়। এই প্ৰক্ৰিয়া সমগ্ৰ দেশত একে সময়তে হয়, যাতে মাইগ্ৰেচনৰ বাবে ডুপ্লিকেট বা বাদ পৰি নাযায়।
২০২৭ৰ জনগণন ১ মাৰ্চ ২০২৭ৰ পৰা আৰম্ভ হ’ব। ইয়াৰ প্ৰস্তুতি ২০২৬ৰ পৰাই হ’ব। কেবিনেটে ইয়াত অনুমোদন জনাইছে। এয়া ডিজিটেল জনগণনা হ’ব। ইয়াৰ অৰ্থ এয়াই যে জনগণনা কৰ্মীয়ে ডিজিটেল গেজেটছৰ সৈতে মানুহৰ ঘৰলৈ যাব আৰু কাগজৰ ঠাইত ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰিব। জনগণনা কৰ্মচাৰীয়ে এনুমেৰেটাৰ্ছ টেবলেট বা ম’বাইল এপ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে।
নাগৰিকসকলে ছেল্ফ-এনুমেৰেচনৰ বিকল্প পাব, য’ত তেওঁলোকে অনলাইন প’ৰ্টেলৰ জৰিয়তে নিজে নিজৰ তথ্য দাখিল কৰিব পাৰিব। ইয়াৰ জৰিয়তে পেপাৰলেছ প্ৰক্ৰিয়া অধিক দ্ৰুত হ’ব।
১৯৩১ৰ পিছত প্ৰথমবাৰ জাতি সম্পৰ্কীয় তথ্য সংগ্ৰহ কৰা হ’ব, যিটো সামাজিক নীতিৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ হ’ব। জিপিএছ ট্ৰেকিংৰ জৰিয়তে ঘৰৰ মেপিং হ’ব, যিটো সঠিকতা বৃদ্ধি কৰিব। ৰাজ্যসমূহক ১৫ জানুৱাৰী ২০২৬লৈ ফাংচনেৰিজ নিযুক্ত কৰাৰ নিৰ্দেশ দিয়া হৈছে। এই জনগণনা ৰাজনৈতিকভাৱেও গুৰুত্বপূৰ্ণ, কিয়নো ইয়াৰ জৰিয়তে লোকসভা আসনৰ পুৰনিৰ্ধাৰণ হ’ব পাৰে।
কৰ্মচাৰীয়ে কেনেকৈ ঘৰে ঘৰে গৈ কাম কৰে?
এনুমেৰেটাৰ্ছসকল চৰকাৰী কৰ্মচাৰী হয়, যেনে শিক্ষক, অংগনৱাড়ী কৰ্মী বা স্থানীয় বিষয়া, যিসকলক বিশেষ প্ৰশিক্ষণ দিয়া হয়।
প্ৰস্তুতি - জনগণনাৰ পূৰ্বে অঞ্চলসমূহক ব্লকত বিভক্ত কৰা হয়। প্ৰতিজন এনুমেৰেটাৰক এটা ব্লক অৰ্থাৎ ১০০-১৫০ ঘৰৰ দায়িত্ব দিয়া হয়। তেওঁ স্থানীয় বিষয়াসকলৰ সৈতে মিলি এই কাম কৰিব।
ঘৰে ঘৰে যোৱা - এনুমেৰেটাৰ্ছসকল খোজকাঢ়ি, চাইকেল বা বাহনেৰে ঘৰে ঘৰে যাব। পুৱাৰ পৰা সন্ধিয়ালৈ কাম কৰিব। যদি কাৰোবাৰ ঘৰ বন্ধ থাকে, তেন্তে তেওঁ দুবাৰ যাব লাগিব। গাঁও অঞ্চলত গাঁৱে-গাঁৱে, চহৰ অঞ্চলত গলিয়ে-গলিয়ে যাব।
ডাটা সংগ্ৰহ - তেওঁলোকে এখন ফৰ্ম পূৰণ কৰে, য’ত প্ৰশ্ন কৰি কৰি তথ্য লিপিবদ্ধ কৰা হয়। এই তথ্য কেৱল সাংখ্যাগত উদ্দেশ্যৰ বাবে ব্যৱহাৰ হয়।
দূৰৱৰ্তী অঞ্চলত উপস্থিত হ’ব লাগিব। প্ৰতিটো অঞ্চল সামৰিব লাগিব। ভাষাৰ বিবিধতাই প্ৰত্যাহ্বান আনিলে মানুহে অসহযোগ কৰিব পাৰে, কিন্তু এয়া অনিবাৰ্য। গতিকে আৰক্ষী বা স্থানীয় সহায়ো লোৱা হয়। প্ৰশিক্ষণত কোৱা হ’ব যে কিদৰে ঘৰে ঘৰে গৈ মানুহৰ সৈতে বিশেষকৈ মহিলাসকলৰ সৈতে কথা-বাৰ্তা বা ব্যৱহাৰ কৰিব।
জনসংখ্যাৰ তথ্য - নাম, বয়স, লিংগ, বৈবাহিক স্থিতি, জন্ম তাৰিখ, মৃত্যু (যদি শেহতীয়াকৈ), বিকলাংগতা।
সামাজিক তথ্য - ধৰ্ম, জাতি/জনজাতি, ভাষা, সাক্ষৰতাৰ পৰ্যায়, শিক্ষাগত অৰ্হতা।
আৰ্থিক তথ্য - ব্যৱসায়, উপাৰ্জন, আয়ৰ উৎস, মাইগ্ৰেচন।
ঘৰুৱা তথ্য - ঘৰৰ প্ৰকাৰ, মালিকীস্বত্ব, সুবিধা যেনে পানী, বিজুলী, ইন্ধন, শৌচালয়, ইণ্টাৰনেট আদি, সম্পত্তি বা বাহন, ম’বাইল আদি।
অন্যান্য - ফাৰ্টিলিটী (সন্তানৰ সংখ্যা), মৃত্যু হাৰ আৰু ২০২৭ত জাতি-আধাৰিত তথ্য।
ফাইনেল ৰিপ’ৰ্ট কেনেকৈ প্ৰস্তুত হয়
এই সমগ্ৰ তথ্য, গাঁও, তহচিল, জিলা, ৰাজ্য আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় স্তৰত সংকলিত হয়। অস্থায়ী ফলাফল শীঘ্ৰে প্ৰকাশ হয় যদিও চূড়ান্ত ফলাফল সম্পূৰ্ণ তথ্যৰ প্ৰক্ৰিয়াকৰণ কৰি কিছু সময় পিছত প্ৰকাশ কৰা হয়। য’ত এবছৰ বা অধিক সময় লাগিব পাৰে।
কেনেকৈ হৈছিল ২০১১ৰ জনগণনা
২০১১ৰ জনগণনাই ভাৰতৰ ১৫সংখ্যক আৰু এইপৰ্যন্ত সৰ্ববৃহৎ জনগণনা আছিল। ইয়াত ১২১.০৮ কোটি লোকৰ গণনা কৰা হৈছিল। এয়া সম্পূৰ্ণৰূপে কলম-কাগজৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। দুটা পৰ্যায়ত হৈছিল এই জনগণনা। প্ৰথম পৰ্যায়ত এপ্ৰিলৰ পৰা ছেপ্টেম্বৰ ২০১০লৈ হাউছ লিষ্টিং আৰু হাউছিং ছেনছাছ হৈছিল। তাৰ পিছত ফেব্ৰুৱাৰী মাহতহে সম্পূৰ্ণ দেশত পপুলেচন এনুমেৰেচনত একেলগে প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ গণনা কৰা হয়। তাৰ পিছত ৰিভিজন ৰাউণ্ড ১ মাৰ্চৰ পৰা ৫ মাৰ্চ ২০১১লৈ চলিছিল। য’ত বাদ পৰা নতুন নতুন লোকক অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়। সকলো মিলাই মূল গণনাৰ কাম কেৱল ২৫ দিনত হয়। অৱশ্যে সম্পূৰ্ণ প্ৰক্ৰিয়াত প্ৰায় ৩ বছৰ লাগিছিল। ফাইনেল পপুলেচন ডাটা ২০১১ত প্ৰকাশ কৰা হয় আৰু সম্পূৰ্ণ ৰিপ’ৰ্ট ২০১৩ৰ পৰা ২০১৬লৈ জাৰি হৈ থাকে।
ইয়াত মুঠ ২৭ লাখ এনুমেৰেটাৰ্ছ আৰু ছুপাৰভাইজাৰ্ছৰ প্ৰয়োজন হৈছিল। ইয়াৰে অধিকসংখ্যক স্কুল শিক্ষক, অংগনৱাড়ী কৰ্মচাৰী, গ্ৰামসেৱক আদি আছিল। প্ৰতিজন এনুমেৰেটাৰক গড়ে ১২০-১৫০ ঘৰ বা ৬০০-৮০০ লোকৰ গণনা কৰিবলৈ দিয়া হৈছিল।
ৰেজিষ্টাৰো একেলগে প্ৰস্তুত কৰা হয়।
প্ৰথমবাৰ তৃতীয় লিংগক পৃথক গেটেগৰী দিয়া হয়।
ইয়াত মুঠ খৰচ প্ৰায় ২,২০০ কোটি হৈছিল।
