ডাঃ দেৱজিৎ বৰ্মন
একাদশ শতিকাৰ ভাৰতীয় শাস্ত্ৰ "যোগ বশিষ্ঠ"ত এষাৰ কথা আছে–चिन्ता जायते मूर्खानां ज्ञानिनां न विचिन्तनम्। Chintā jāyate mūrkhānāṁ jñānināṁ na vicintanam। অৰ্থাৎ মুৰ্খজনৰ মনতহে চিন্তাৰ উদ্ভৱ হয়, জ্ঞানীজন চিন্তাৰ পৰা সদায় মুক্ত৷ মানসিক চাপ আধুনিক ৰোগ নহয়। হাজাৰ হাজাৰ বছৰৰ আগতেই ইয়াৰ অস্তিত্ব আছিল৷
কিন্তু বৰ্তমান ই মাৰাত্মক ৰূপ লৈছে আৰু আমি ইয়াক চম্ভালি লোৱা ধৰণটোও মৌলিকভাৱে অন্য। আমাৰ পূৰ্বপুৰুষসকলে যৌথ পৰিয়ালত বাস কৰিছিল, সহজ দৈনিক কৰ্মসূচী অনুসৰণ কৰিছিল আৰু আয়ুৰ্বেদ, যোগ তথা অন্যান্য ঘৰুৱা উপায়ৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি মানসিক চাপ স্বাভাৱিকভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল।
আজি আমি এখন অতি-বিচ্ছিন্ন, অতি-প্ৰতিযোগিতামূলক পৃথিৱীত বাস কৰিছো৷ পৰিয়ালৰ সমৰ্থন ব্যৱস্থাৰ পৰা দূৰৈত, সফলতাৰ নিগনি দৌৰত আৰু অতিমাত্ৰা ডিজিটেল উদ্দীপনাত আবদ্ধ হৈ পৰিছো। ফলস্বৰূপে ভাৰতত মানসিক চাপ, উদ্বেগ, হতাশা আৰু অন্যান্য জীৱনশৈলীৰ ৰোগ বৰ্তমান সৰ্বকালৰ উচ্চতম স্তৰত আছে। আজিকালিৰ ৰোগীসকল কেৱল শাৰীৰিকভাৱে অসুস্থ নহয়—তেওঁলোক আৱেগিকভাৱে ক্লান্ত হৈ পৰিছে। এয়া মানসিক চাপ, কৰ্মৰ চাপ, আৰ্থিক সংগ্ৰাম, ক্ষুদ্ৰ পৰিয়াল চলোৱাৰ বোজা আৰু সামাজিক বিচ্ছিন্নতাৰ ফল।
লিখনিটোৰ যোগেদি আমি মানসিক চাপে আমাৰ স্বাস্থ্য কেনেকৈ ক্ষতি কৰি আছে৷ প্ৰাচীন প্ৰজ্ঞাই এই বিষয়ে কি মতামত দিয়ে আৰু আমি কেনেকৈ জীৱনশৈলীৰ পৰিৱৰ্তন আৰু প্ৰাচীন প্ৰজ্ঞা ব্যৱহাৰ কৰি ইয়াক সমাধান কৰিব পাৰো, সেই বিষয়ে আলোচনা কৰিম৷
মানসিক চাপ আমাৰ জীৱনত কেনেকৈ প্ৰৱেশ কৰে?
মানসিক চাপ হৈছে যিকোনো চাপৰ প্ৰতি শৰীৰৰ স্বাভাৱিক সঁহাৰি। কিন্তু বৰ্তমান মানসিক চাপ আমাৰ জীৱনত নিগাজি হৈ বহি লৈছে, ই দীৰ্ঘদিনীয়া। এটা সময় আছিল, যেতিয়া মানুহে কঠোৰ পৰিশ্ৰমৰ অন্তত জিৰণি লৈছিল, জীৱনযাত্ৰাৰ কথা ভাবিছিল, মাত্ৰ তেতিয়াহে চাপ অনুভৱ কৰিছিল। বৰ্তমানৰ মানসিক চাপৰ কাৰণবোৰ অবিৰাম:
মানসিক চাপৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক ফটো
* কৰ্মক্ষেত্ৰৰ মানসিক চাপ – দীঘলীয়া সময়ৰ বাবে - প্ৰায় ২৪ ঘন্টা কৰ্মক্ষেত্ৰৰ চিন্তা, চাকৰিৰ নিৰাপত্তাহীনতা আৰু অধিক কামৰ হেঁচা।
* আৰ্থিক চাপ – সদা বৰ্ধিত ঘৰুৱা খৰচ, ঋণ (গৃহ ঋণ, গাড়ীৰ ঋণ আদি) ৰ চিন্তা আৰু মুদ্ৰাস্ফীতিৰ চিন্তা।
* পৰিয়ালৰ হেঁচা – শক্তিশালী সমৰ্থন ব্যৱস্থা অবিহনে, পৰিয়ালৰ সকলো দায়িত্ব সুকলমে চম্ভালি নিয়াৰ চিন্তা।
* সামাজিক বিচ্ছিন্নতা – পুৰণি যৌথ পৰিয়াল ব্যৱস্থা লুপ্ত হোৱাৰ ফলত, ক্ষুদ্ৰ পৰিয়ালৰ সংগ্ৰামত অকলশৰীয়া অনুভৱ।
* প্ৰযুক্তিৰ অভাৰলোড – সীমাহীন ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ প্ৰভাৱ, প্ৰতিটো ছ'চিয়েল মিডিয়া প্লেটফৰ্মৰ তথাকথিত জ্ঞানৰ ফোঁৱাৰা আৰু প্ৰযুক্তিৰ পৰা তথা তথ্যৰ পৰা পিছ পৰি ৰোৱাৰ ভয়।
যৌথ পৰিয়াল ব্যৱস্থাৰ বিলুপ্তি আৰু মানসিক চাপঃ
পৰম্পৰাগত অসমীয়া তথা ভাৰতীয় সমাজত যৌথ পৰিয়াল ব্যৱস্থা আছিল। ককা-আইতা, খুড়া, খুৰী, ভাই, ভতিজা সকলোৱে একেলগে একেখন চোতালত একেলগে বাস কৰিছিল।
✔ আৱেগিক সহায় – যদি ঘৰ খনৰ কোনোৱা এজন মানসিক চাপত থাকে, তেন্তে পৰিয়ালৰ অন্যান্য সকলে তাক মোকাবিলা কৰাত সহায় কৰিছিল।
✔ কামৰ ভাগ-বতৰা – শিশুৰ যত্ন, ঘৰুৱা কাম আৰু বিত্তীয় ব্যৱস্থা বিভক্ত হৈ আছিল। সকলো কাম সকলোৱে মিলিজুলি কৰিছিল।
✔ শক্তিশালী বিবাহ ব্যৱস্থা – পুৰণি সমাজ ব্যৱস্থাত দম্পতিৰ সংঘাতৰ মধ্যস্থতা কৰিবলৈ আৰু পথ প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ ঘৰৰ আন সকল তথা বয়োজ্যেষ্ঠ সকল আছিল।
✔ উন্নত মানসিক স্বাস্থ্য – জীৱন সংগ্ৰামত কোনোৱেই সম্পূৰ্ণ অকলশৰীয়া অনুভৱ কৰিব লগীয়া হোৱা নাছিল।
যৌথ পৰিয়ালৰ আনন্দকৰ মুহূৰ্ত
কিন্তু আধুনিক ক্ষুদ্ৰ, একক পৰিয়াল ব্যৱস্থাই এই সকলো নিশ্চিহ্ন কৰি পেলালে। বৰ্তমানৰ অভিভাৱকে সকলো অকলে চম্ভালিবলগীয়া হৈছে – ঘৰুৱা কাম, শিশুৰ যত্ন, বিত্তীয় আৰু সামাজিক কাম-কাজ। কোনো আৱেগিক সমৰ্থন নাই – মানসিক চাপত থাকিলে মানুহে পৰিয়ালৰ লগত কথা পতাৰ পৰিৱৰ্তে এতিয়া নিজৰ ভিতৰতেই তাক দমন কৰি ৰাখিবলগীয়া হৈছে।
• মহিলাৰ ওপৰত অধিক হেঁচা – যৌথ পৰিয়াল অবিহনে মহিলাসকলে চাকৰি + ঘৰুৱা কাম + শিশুৰ যত্ন অকলেই চম্ভালিবলগীয়া হৈছে৷
• বৃদ্ধ বয়সত মানসিক চাপ বেছি – যৌথ পৰিয়ালত বয়োজ্যেষ্ঠসকলৰ সংগী আছিল। কিন্তু বৰ্তমান সমাজ ব্যৱস্থাই বৃদ্ধাশ্ৰম বৃদ্ধি কৰিছে৷
যৌথ পৰিয়ালৰ পৰা ক্ষুদ্ৰ, একক পৰিয়াললৈ এই পৰিৱৰ্তনে আমাৰ দেশত মানসিক চাপৰ লগত জড়িত ৰোগ বৃদ্ধি পোৱাৰ অন্যতম ডাঙৰ কাৰণ।
মানসিক চাপৰ বিষয়ে আমাৰ শাস্ত্ৰ সমূহে কি কৈছে?
মানসিক চাপ চম্ভালিবলৈ ভাগৱত গীতা হৈছে চূড়ান্ত পথ প্ৰদৰ্শক। অনিশ্চয়তাৰ যুদ্ধক্ষেত্ৰৰ সন্মুখীন হোৱা অৰ্জুনে নিজকে অসহায় অনুভৱ কৰিছিল৷ অৰ্জুন সখা কৃষ্ণৰ পৰামৰ্শ আমাৰ আধুনিক জীৱন সংগ্ৰামত কামত আহিবনে?
ই সঁচাকৈ কালজয়ী প্ৰজ্ঞা হয়নেঃ মানসিক চাপ ব্যৱস্থাপনাৰ ওপৰত গীতাৰ পৰা আমি কি শিকিব পাৰো?
✔ ফলাফলৰ পৰা বিচ্ছিন্নতা – “ফলৰ ওপৰত নহয়, কৰ্মৰ ওপৰতহে আমাৰ নিয়ন্ত্ৰণ আছে।”
✔ কৰ্মত মননশীলতা – “সফলতা বা বিফলতাত স্থিৰ হৈ থকাজনহে জ্ঞানী বা যোগী।”
✔ আত্মসমৰ্পণ আৰু গ্ৰহণ – “উদ্বিগ্নতা নোহোৱাকৈ নিজৰ কৰ্তব্য পালন কৰক; বাকীখিনি প্ৰাকৃতিক শক্তিৰ ওপৰত এৰি দিয়ক।”
• এই প্ৰাচীন জ্ঞান আজিৰ পৰিস্থিতিত খাপ খায়নে?
• কঠোৰ পৰিশ্ৰম কৰক কিন্তু পদোন্নতিৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত নহ’ব।
• পৰীক্ষাত নিজৰ শ্ৰেষ্ঠখিনি দিয়ক, কিন্তু বিফল হোৱাৰ ভয় নকৰিব।
• পৰিয়ালৰ সমস্যাবোৰ শান্ত মনেৰে চম্ভালিব, আতংকিত নহ'ব।
যুদ্ধক্ষেত্ৰত অৰ্জুনে সখা কৃষ্ণৰ পৰামৰ্শ লৈছে, প্ৰতিনিধিত্বমূলক ফটো
খাদ্য আৰু জীৱনশৈলীয়ে মানসিক চাপত কেনে প্ৰভাৱ পেলায়?
আয়ুৰ্বেদত কোৱা হৈছে যে খাদ্যই প্ৰত্যক্ষভাৱে মেজাজ আৰু মানসিক স্পষ্টতাত প্ৰভাৱ পেলায়। মানসিক চাপ হ্ৰাস কৰা খাদ্য:
✔ কাঠ বাদাম আৰু আখৰোট – মেগনেছিয়ামযুক্ত, যিয়ে স্নায়ুক শান্ত ৰাখে।
✔ তুলসী চাহ আৰু অশ্বগন্ধা – মানসিক চাপ নিৰাময়ৰ বাবে প্ৰাচীন এডাপ্টোজেন (শৰীৰটো মানসিক চাপৰ স'তে খাপ খাই চলিব পৰাকৈ ৰখা প্ৰাকৃতিক ঔষধি)
✔ ডাৰ্ক চকলেট – ইয়াত প্ৰাকৃতিক ভাৱেই আমাৰ মন-মেজাজ উৎসাহিত কৰি ৰাখিব পৰা গুণ থাকে৷
✔ ঘী আৰু হালধি – মগজুৰ কাৰ্য্যক্ষমতা উন্নত কৰে আৰু আঘাত আৰু প্ৰদাহৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়ে।
মানসিক চাপ বৃদ্ধি কৰা খাদ্য:
• কেফেইন আৰু শীতল পানীয় – স্নায়ুতন্ত্ৰক অতিমাত্ৰা উদ্দীপিত কৰে।
• প্ৰচেছড চেনি – মেজাজক ভাৰসাম্যহীন আৰু খিংখিঙীয়া কৰি তোলে।
• ফাষ্ট ফুড আৰু ডীপ ফ্ৰাইড স্নেকছ – মানসিক মেঘাচ্ছন্নতা আৰু মন্থৰতা সৃষ্টি কৰে।
প্ৰতিনিধিত্বমূলক ফটো
যোগ আৰু প্ৰাণায়ামৰ শক্তি
যোগ আৰু শ্বাস-প্ৰশ্বাসৰ কৌশলে স্নায়ুতন্ত্ৰক শান্ত কৰি নিমিষতে মানসিক চাপ হ্ৰাস কৰে।
• অনুলোম-বিলোম (এটা এৰি আনটো নাকৰ ফুটাৰে উশাহ টনা প্ৰক্ৰিয়া) – আৱেগিক ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰে।
• ভ্ৰামৰী (Bee Breathing) – উদ্বেগ আৰু আতংকত সহায় কৰে।
• শৱাসন – মাত্ৰ ১০ মিনিটতে গোটেই শৰীৰটো শিথিল কৰি তোলে।
মানসিক চাপ সম্পূৰ্ণৰূপে এৰাই চলিব পাৰিনে?
মানসিক চাপ জীৱনৰ এটা অংশ—কিন্তু আমি ইয়াক কেনেকৈ চম্ভালি লওঁ, সেইটোতেই সকলো নিৰ্ভৰ কৰে। মানসিক চাপ হ্ৰাস কৰিবলৈ আমাৰ দেশে কি কৰা উচিত?
• পৰিয়ালৰ বন্ধনক উৎসাহিত কৰা – যৌথ-পৰিয়ালৰ মূল্যবোধ ঘূৰাই অনা, আনকি ক্ষুদ্ৰ, একক ঘৰবোৰতো সম্পৰ্ক উন্নীত কৰিব পৰা যায়৷
• কৰ্মৰ চাপ হ্ৰাস কৰা – চৰকাৰী অনুষ্ঠান, প্ৰতিষ্ঠান তথা বেচৰকাৰী কোম্পানীসমূহে মানসিক স্বাস্থ্যৰ বাবে বিৰতি আৰু কৰ্ম-জীৱনৰ ভাৰসাম্যতাক প্ৰসাৰিত কৰিব লাগে।
• বিদ্যালয়ত মানসিক চাপ ব্যৱস্থাপনা শিকোৱা – ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে যোগাসন, ধ্যান, আৰু আৱেগিক স্থিতিস্থাপকতা নিয়ন্ত্ৰণৰ কৌশল শিকিব লাগিব।
• মানসিক স্বাস্থ্যৰ প্ৰতি থকা আমাৰ এলান্ধুকলীয়া ধ্যান-ধাৰণাক ভাঙিব লাগিব – প্ৰয়োজনত চিকিৎসা কৰাব লাগিব, তাক দুৰ্বলতা হিচাপে গণ্য কৰা উচিত নহয়।
যোগাসনৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক ফটো
আমি মূলত: শিকিলো যে:
• মানসিক চাপ হৈছে স্বাস্থ্যৰ ক্ষতিসাধন কৰা এক নিৰৱ হত্যাকাৰী।
• ক্ষুদ্ৰ, একক পৰিয়ালত যৌথ পৰিয়ালৰ সমৰ্থন ব্যৱস্থাৰ অভাৱ, ই মানসিক চাপ বৃদ্ধি কৰে।
• প্ৰাচীন প্ৰজ্ঞাই (ভাগৱত গীতা, আয়ুৰ্বেদ) শান্ত মনৰ বাবে পথ প্ৰদৰ্শন কৰে৷
• সঠিক খাদ্যাভ্যাস, যোগাসন, জীৱনশৈলীৰ পৰিৱৰ্তনে মানসিক স্বাস্থ্যৰ সঠিক উন্নতি সাধন কৰিব পাৰে
আপোনাৰ জীৱনত কেতিয়াবা মানসিক চাপে আঘাত কৰিলে, মনত ৰাখিব:
এটা স্থিৰ মন সফলতাত বা বিফলতাত অটল হৈ থাকে। গতিকে এটা দীঘল উশাহ লওঁক, জীৱনৰ গতিৰ ওপৰত বিশ্বাস ৰাখক আৰু যাক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব নোৱাৰি তাক এৰি দিয়ক।
(ডাঃ দেৱজিত বৰ্মন এগৰাকী হোমিওপেথিক চিকিৎসক তথা বৰ্তমান অসম ডাউন টাউন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ গৱেষক ছাত্ৰ আৰু অসম চৰকাৰৰ শিক্ষা বিভাগত কৰ্মৰত৷)
