মালিক আছগৰ হাছমী / নতুন দিল্লী
বাংলাদেশৰ ৰাজনীতিৰ আটাইতকৈ প্ৰভাৱশালী, বিতৰ্কিত আৰু নিৰ্ণায়ক ব্যক্তিত্বৰ গৰাকী বেগম খালিদা জিয়াৰ মঙলবাৰে পুৱা ঢাকাৰ এভাৰকেয়াৰ হাস্পতালত মৃত্যু হয়। পুৱা প্ৰায় ৬ বজাত মৃত্যু হয় ৭৯ বছৰ বয়সীয়া নেত্ৰীগৰাকীৰ। দীৰ্ঘসময় ধৰি জটিল ৰোগত আক্ৰান্ত হৈ আছিল তেওঁ। তেওঁৰ মৃত্যুৰ লগে লগে বাংলাদেশৰ ৰাজনীতিৰ এটা যুগৰ অৱসান ঘটিল। নেত্ৰীগৰাকীয়ে দশক দশক ধৰি দেশৰ ক্ষমতা, বিৰোধী আৰু গণতান্ত্ৰিক সংগ্ৰামৰ ত্ৰিপাক্ষক পথ প্ৰদৰ্শন কৰিছিল।
বাংলাদেশ নেশ্যনেলিষ্ট পাৰ্টিৰ অধ্যক্ষ তথা দুবাৰকৈ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ পদত অধিষ্ঠিত হৈছিল খালিদা জিয়া। তেওঁৰ মৃত্যুৰ কথা তেওঁৰ ব্যক্তিগত চিকিৎসক তথা দলটোৰ ৰাষ্ট্ৰীয় স্থায়ী সমিতিৰ সদস্য ডাঃ এজেএম জাহিদ হুছেইনে সদৰী কৰিছে। মৃত্যুৰ সময়ত চিকিৎসালয়ত তেওঁৰ পৰিয়ালবৰ্গ, জ্যেষ্ঠ পুত্ৰ আৰু বিএনপিৰ কাৰ্যকৰী সভাপতি তাৰিক ৰহমান আৰু তেওঁৰ পত্নী ড° জুবাইদা ৰহমান, নাতিনী জাইমা ৰহমান, কনিষ্ঠ পুত্ৰৰ পত্নী শৰ্মিলা ৰহমান সিন্ধি, কনিষ্ঠ ভাতৃ শমীম এস্কান্দাৰ, ডাঙৰ ভগ্নী ছেলিনা ইছলামৰ লগতে দলৰ সাধাৰণ সম্পাদক মিৰ্জা ফখৰুল ইছলাম আলমগীৰ লগতে চিকিৎসা বোৰ্ডৰ চিকিৎসক উপস্থিত আছিল।
অসুস্থ খালিদা জিয়া
খালিদা জিয়াৰ স্বাস্থ্য দীৰ্ঘদিন ধৰি দুৰ্বল হৈ আছিল। ২৩ নৱেম্বৰৰ পৰা তেওঁ এভাৰকেয়াৰ হাস্পতালৰ আইচিইউত আছিল। তেওঁ যকৃতৰ ছিৰ'ছিছ, বৃক্কৰ ক্ষতি, গুৰুতৰ আর্থ্রাইটিছ আৰু অনিয়ন্ত্রিত ডায়েবেটিছৰ দৰে মাৰাত্মক ৰোগৰ সৈতে যুঁজি শেষৰ কেইমাহত অসহ্য যন্ত্ৰণাত পৰিছিল। ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে তেওঁক মানৱীয়তাৰ ভিত্তিত চিকিৎসাৰ বাবে ভাৰতলৈ আমন্ত্ৰণ জনাইছিল, কিন্তু ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতি আৰু আনুষ্ঠানিকতাৰ বাবে উন্নত চিকিৎসা সম্ভৱ হৈ নুঠিল। অৱশেষত, ২০২৫ চনৰ জানুৱাৰী মাহত ভ্ৰমণ নিষেধাজ্ঞা প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ পিছত তেওঁ চিকিৎসাৰ বাবে লণ্ডনলৈ যায়, কিন্তু তেতিয়ালৈকে তেওঁৰ ৰোগ বহু গম্ভীৰ হৈ গৈছিল।
জন্ম, শিক্ষা, আৰু ক্ষমতালৈ উত্থান
১৯৪৬ চনৰ ১৫ আগষ্টত দিনাজপুৰত জন্মগ্ৰহণ কৰা খালিদা জিয়া আছিল ইস্কন্দৰ মজুমদাৰ আৰু তাইবা মজুমদাৰৰ কন্যা। প্ৰাৰম্ভিক শিক্ষা দিনাজপুৰ চৰকাৰী ছোৱালী উচ্চ বিদ্যালয় আৰু উচ্চ শিক্ষা সুৰেন্দ্ৰনাথ মহাবিদ্যালয়ত গ্ৰহণ কৰিছিল। ১৯৬০ চনত তেওঁ বাংলাদেশৰ ভৱিষ্যত ৰাষ্ট্ৰপতি জিয়াউৰ ৰহমানৰ সৈতে বিবাহপাশত আৱদ্ধ হয়। ৰাষ্ট্ৰপতি হিচাপে জিয়াউৰ ৰহমানৰ কাৰ্যকালত খালিদা জিয়াই প্ৰথম মহিলা হিচাপে সামাজিক কাৰ্যকলাপত সক্ৰিয় ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মঞ্চত বাংলাদেশক প্ৰতিনিধিত্ব কৰিছিল।
প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে লিগেচি
১৯৯১ চনৰ ২৭ ফেব্ৰুৱাৰীত খালিদা জিয়া বাংলাদেশৰ প্ৰথম মহিলা প্ৰধানমন্ত্ৰী হয়। তেওঁৰ প্ৰথম কাৰ্যকালত সংসদীয় গণতন্ত্ৰৰ পুনৰুদ্ধাৰ হৈছিল। শিক্ষা ক্ষেত্ৰত তেওঁ বাধ্যতামূলক প্ৰাথমিক শিক্ষা, দশম শ্ৰেণীলৈকে ছোৱালীৰ বাবে বিনামূলীয়া শিক্ষা আৰু বৃত্তি আঁচনিৰ দৰে যুগান্তকাৰী পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰে। তেওঁৰ নেতৃত্বত চৰকাৰী সেৱাত প্ৰৱেশৰ বয়সৰ সীমা ২৭ ৰ পৰা ৩০ বছৰলৈ বৃদ্ধি কৰাও হৈছিল।
বিএনপি মিডিয় চেলৰ পেজৰ স্ক্ৰীণশ্বট
১৯৯৬ চনৰ নিৰ্বাচনত পৰাজয়ৰ পাছতো তেওঁ ১১৬ খন আসন লাভ কৰি সৰ্ববৃহৎ বিৰোধী দলৰ নেতা হিচাপে পৰিগণিত হয়। ১৯৯৯ চনত চাৰিটা দলৰ মিত্ৰজোঁট গঠন কৰে আৰু ২০০১ চনৰ সাধাৰণ নিৰ্বাচনত বিপুল সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰে পুনৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী হয়। ২০০৫ চনত ফোর্বছে তেওঁক বিশ্বৰ সবাতোকৈ শক্তিশালী মহিলাৰ তালিকাত ২৯ তম স্থান প্ৰদান কৰে। ১৯৯১ চনৰ পৰা ২০০৮ চনলৈ তেওঁ কেতিয়াও নিজৰ সংসদীয় আসন হেৰুওৱা নাছিল।
বিতৰ্ক, দমন, আৰু কাৰাদণ্ড
২০০৬ চনত নিৰ্ধাৰিত নিৰ্বাচনৰ পূৰ্বে তেওঁ পদত্যাগ কৰে, কিন্তু হিংসা আৰু সংঘৰ্ষৰ মাজত সেনাই হস্তক্ষেপ কৰে। অন্তৰ্ৱতীকালীন চৰকাৰে ৰাজনৈতিক কাৰ্যকলাপত নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰিছিল আৰু দুৰ্নীতিৰ বিৰুদ্ধে ব্যাপক ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল। ২০০৭ চনত খালিদা জিয়াক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হয়; এয়া শ্বেইখ হাছিনাৰ গ্ৰেপ্তাৰৰ পিছত হৈছিল। দুবছৰ ধৰি ক্ষমতাত থকা আৰু বিৰোধী দলত থকা নেতা দুগৰাকীৰ ওপৰত একেলগে গোচৰ চলিছিল। ২০০৮ চনত মুক্তি লাভ কৰি তেওঁ নিৰ্বাচনত প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰে, কিন্তু ক্ষমতা শ্বেইখ হাচিনাৰ হাতলৈ যায়।
২০১১ চনৰ পাছত বহু দুৰ্নীতিৰ গোচৰে তেওঁক জুৰুলা কৰিছিল। ২০১৪ চনত বিএনপিৰ সমৰ্থকসকলে নিৰ্বাচন বৰ্জন কৰিছিল। নিৰ্বাচনী প্ৰক্ৰিয়াত ব্যাপক গ্ৰেপ্তাৰ আৰু বিনা প্ৰতিদ্বন্দ্বিতাৰে জয়লাভ কৰা আসনসমূহক লৈ প্ৰশ্ন উত্থাপন হৈছিল। ২০১৮ চনত অনাথালয় ট্ৰাষ্টৰ সৈতে জড়িত গবনৰ গোচৰত তেওঁক পাঁচ বছৰৰ কাৰাদণ্ড দিয়া হৈছিল। তেওঁ ঢাকাৰ পুৰণি কেন্দ্ৰীয় কাৰাগাৰৰ একমাত্ৰ বন্দী আছিল। আদালতে তেওঁক ৰাজহুৱা পদৰ বাবে অযোগ্য বুলি ঘোষণা কৰে, কিন্তু তেওঁ অভিযোগ অস্বীকাৰ কৰিছিল।
চূড়ান্ত অধ্যায় আৰু ৰাজনৈতিক পৰিৱেশ
স্বাস্থ্যজনিত কাৰণত মুক্তিৰ পাছত তেওঁ গৃহবন্দী হৈ আছিল। ২০২৪ চনত ব্যাপক জনাক্ৰোশৰ মাজতে শ্বেইখ হাছিনাৰ চৰকাৰ ক্ষমতাৰ পৰা বাহিৰ হয়; অন্তৱৰ্তীকালীন চৰকাৰে খালিদা জিয়াৰ মুক্তি আৰু বেংক একাউণ্ট বন্ধ কৰাৰ নিৰ্দেশ দিয়ে। তেতিয়ালৈকে তেওঁৰ অৱস্থা অতি সংকটজনক হৈ পৰিছিল। ২০২৫ চনৰ জানুৱাৰীত চিকিৎসাৰ বাবে লণ্ডনলৈ গৈছিল।
খালিদা জিয়াৰ মৃত্যু বাংলাদেশৰ ৰাজনীতিৰ বাবে গভীৰ আঘাত। তেওঁ আছিল একমাত্ৰ এনে এগৰাকী নেতা যিয়ে নিজৰ সক্ৰিয় ৰাজনৈতিক জীৱনত নিৰ্বাচনী পৰাজয়ৰ সোৱাদ নাপালে। সমৰ্থকসকলৰ বাবে তেওঁ আছিল গণতন্ত্ৰৰ প্ৰতীক, কিন্তু সমালোচকসকলৰ বাবে তেওঁ আছিল বিবাদৰ কেন্দ্ৰবিন্দু। কিন্তু এইটো নিৰ্বিবাদ যে তেওঁ ক্ষমতাত থাকিও আৰু কাৰাবাসত থাকিও বাংলাদেশৰ ৰাজনীতি গঢ়ি তুলিছিল।
বাংলাদেশৰ প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী খালিদা জিয়া
আজি ঢাকাৰ পৰা বিশ্বজুৰি থকা প্ৰবাসী বাংলাদেশী সম্প্ৰদায়ৰ মাজত শোকৰ ছাঁ পৰিছে। ইতিহাসত তেখেতক এনে এগৰাকী অটল নেত্ৰী হিচাপে স্মৰণ কৰা হ'ব, যিগৰাকীয়ে সংগ্ৰামক উত্তৰাধিকাৰ কৰিছিল আৰু শেষ পৰ্যন্ত নিজৰ ৰাজনৈতিক বিশ্বাসৰ সৈতে আপোচ কৰা নাছিল।
জিয়া আছিল বিগত তিনি দশকত বাংলাদেশৰ ৰাজনীতিত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰা দুগৰাকী মহিলাৰ ভিতৰত অন্যতম।আনজন হ'ল আৱামী লীগৰ মুৰব্বী শ্বেইখ হাছিনা, তেওঁ পাঁচবাৰকৈ প্ৰধান মন্ত্ৰী হৈছিল, যাৰ চৰকাৰ ২০২৪ চনৰ আগষ্টত চাকৰিৰ কোটা ব্যৱস্থাক লৈ হিংসাত্মক প্ৰতিবাদৰ মাজতে উৎখাত কৰা হৈছিল। দুয়োগৰাকীৰ বৈদেশিক নীতিৰ দৃষ্টিভংগী পৃথক আছিল, বিশেষকৈ যেতিয়া ভাৰতৰ প্ৰশ্নৰ কথা আহিছিল।
যদিও শেহতীয়াকৈ দুয়োগৰাকীকে বন্ধুত্বপূৰ্ণ মুখ হিচাপে গণ্য কৰা হয়, খালিদা জিয়াই তেওঁৰ প্ৰাৰম্ভিক বছৰবোৰত সামগ্ৰিকভাৱে সাৱধানতা অৱলম্বন কৰিছিল, আনকি কিছুমান ক্ষেত্ৰত বিৰোধী স্থিতিও বজাই ৰাখিছিল, বাংলাদেশৰ সাৰ্বভৌমত্বক অগ্ৰাধিকাৰ প্ৰদান কৰি ইয়াক গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল।
ইয়াৰ উদাহৰণ হ'ল তেওঁ ১৯৯৬ চনৰ পৰা ২০১৪ চনলৈ প্ৰধানমন্ত্ৰী আৰু বিৰোধী দলৰ নেতা হিচাপে ভাৰতৰ সৈতে স্থল পৰিবহণ আৰু সংযোগৰ সম্পৰ্কত তেওঁৰ নিৰন্তৰ বিৰোধিতা কৰা। প্ৰধান মন্ত্ৰী হিচাপে খালেদা জিয়াই ভাৰতৰ উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ ৰাজ্যসমূহলৈ বাংলাদেশৰ মাজেৰে যাতায়াতৰ অধিকাৰ প্ৰত্যাখ্যান কৰিছিল। তেওঁৰ যুক্তি আছিল যে ইয়াৰ দ্বাৰা তেওঁৰ দেশৰ সুৰক্ষা আৰু সাৰ্বভৌমত্বৰ ওপৰত আঘাত হানিব। তেওঁ লগতে দাবী কৰিছিল যে ভাৰতীয় ট্ৰাকসমূহে বাংলাদেশৰ পথসমূহত টোল ফ্ৰী ব্যৱহাৰ কৰাটো 'দাসত্ব'ৰ সমতুল্য।
তেওঁ ১৯৭২ চনৰ ভাৰত-বাংলাদেশ বন্ধুত্ব চুক্তিৰ নৱীকৰণৰ বিৰোধিতা কৰিছিল, যিটো বহুতে সামৰিক দৃষ্টিকোণৰ পৰা কৌশলগতভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি বিবেচনা কৰিছিল। তেওঁৰ বিএনপি দলক 'বাংলাদেশৰ স্বাৰ্থৰ ৰক্ষাকৰ্তা' হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰি, জিয়াই 'ভাৰতীয় আধিপত্যৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিৰক্ষা' ৰূপে নীতি নিৰ্ধাৰণ কৰা দেখা যায়। যেতিয়া শ্বেইখ হাছিনা প্ৰধানমন্ত্ৰী অছিল আৰু তেওঁ বিৰোধী দলপতি আছিল, জিয়াই ভাৰতক ট্ৰেঞ্জিট শুল্ক পৰিশোধ কৰাৰ পৰা ৰেহাই দিয়াৰ বাবে হাছিনাৰ বিৰুদ্ধে কটাক্ষ কৰি কৈছিল, "আমি বাংলাদেশক ভাৰতৰ ৰাজ্যলৈ ৰূপান্তৰ কৰাৰ পদক্ষেপৰ বিৰোধিতা কৰিম।"
কিন্তু জিয়াৰ দৃষ্টিভংগী অতি সীমিত আছিল যে তেওঁ দেশখনৰ বাবে বিশেষ লাভালাভৰ সৈতে সংলগ্ন কৰি ট্ৰানজিট অধিকাৰ খৰ্ব কৰিছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, ২০১৪ চনত বাংলাদেশী বাতৰি কাকত ঢাকা ট্ৰিবিউনৰ এক প্ৰতিবেদনত তেওঁৰ উদ্ধৃতি দি কোৱা হৈছে যে, 'তিস্তা জল চুক্তি'ৰ স্বাক্ষৰৰ দ্বাৰা পাৰ্শ্ব-প্ৰতিক্ৰিয়াৰ অনুমতিৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিব লাগিব।নিৰাপত্তা আৰু পানীৰ সমস্যাৰ সৈতে পাৰ্শ্ব-প্ৰতিক্ৰিয়া সম্পৰ্কিত কৰি, তেওঁৰ স্থিতিয়ে আঞ্চলিক একত্ৰীকৰণৰ দাবীসমূহক ভাৰতৰ প্ৰভাৱ সীমিত কৰিবলৈ এক চাৰ্জিঙৰ চিপলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিছিল।
ভাৰতৰ ফাৰাক্কা বান্ধৰ সমালোচনাও হৈছিল যিটো ১৯৭৫ চনৰ পৰা গংগা নদীৰ পানী হুগলিলৈ ফিডাৰ খালৰ জৰিয়তে পৰিচালিত কৰি আহিছে। এই বান্ধে কলকাতা বন্দৰৰ ভিতৰত আৰু ইয়াৰ আশে-পাশে জল পৰিবহণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰাৰ উপৰিও চহৰখনক বিশুদ্ধ পানী যোগান ধৰে।
জিয়াই, অৱশ্যে, যুক্তি দিছিল যে এই গাঁথনিয়ে বাংলাদেশক গংগা পানীৰ পৰা বঞ্চিত কৰিছিল; প্ৰকৃততে, ২০০৭ চনত তেওঁ ভাৰতক তেওঁৰ দেশত বানপানী বৃদ্ধি কৰিবলৈ ইচ্ছাকৃতভাৱে চুইছ গেট খোলাৰ বাবে অভিযুক্ত কৰিছিল। ২০০২ চনত তেওঁ ভাৰতক তুচ্ছ জ্ঞান কৰি চীনৰ সৈতে সক্ৰিয়ভাৱে প্ৰতিৰক্ষা চুক্তি কৰিছিল। সেই বছৰ স্বাক্ষৰিত এক চুক্তিৰ দ্বাৰা বেইজিংক ঢাকাৰ ট্যাংক, ফ্ৰিগেট আৰু অন্যান্য সামৰিক সঁজুলিৰ প্ৰধান যোগানকাৰী আছিল।
